Young Wallander: terugkeer van een legendarische inspecteur

Het verhaal was klaar. Uitgelezen. Verteld. In zijn tiende en laatste boek over de Zweedse politie-inspecteur, De gekwelde man, zette schrijver Henning Mankell in 2009 met zijn laatste zinnen een onuitwisbare punt achter zijn bekendste en populairste personage Kurt Wallander. ‘De schaduw verdiepte zich. Langzaam zou Kurt Wallander verdwijnen in de duisternis die hem een paar jaar later definitief naar het lege universum zou sturen dat alzheimer heet,’ schreef hij. ‘Meer is er niet. Kurt Wallander houdt onherroepelijk op.’ 

Fans die ondanks deze duidelijke taal toch nog hoop hadden op één nieuw boek of verhaal werden in interviews resoluut terechtgewezen door Mankell. Het was gedaan. En toen de schrijver zes jaar later, in 2015, overleed leek hij Kurt Wallander voorgoed met zich meegenomen te hebben.

Alleen, zo blijkt nu, toch niet helemaal. Want ondanks zijn pertinente weigering om ooit nog over de inspecteur te schrijven, was het Mankell die de producent en makers van de nieuwe Netflixserie Young Wallander bij elkaar bracht. De serie over het verleden van zijn personage had zijn goedkeuring.

‘Mankell was in een heel vroeg stadium betrokken bij de serie,’ bevestigt Adam Pålsson (32), de Zweedse acteur die de inspecteur in Young Wallander speelt, vanuit Stockholm tijdens een Zoomgesprek. ‘Toen Mankell overleed, twijfelden de makers of ze er wel mee door moesten gaan. Maar uiteindelijk is samen met Netflix en de nabestaanden van Mankell besloten om dit toch te doen.’

Young Wallander is een zogenaamd origin story. Het vertelt hoe Kurt Wallander, hier een jonge, vitale, afgetrainde en gladgeschoren politieagent, uiteindelijk de briljante maar getergde inspecteur met een zwak voor alcohol uit Mankells boeken werd. Omdat de voorbereidingen nog in een pril stadium waren toen de schrijver overleed, heeft Mankell maar een beperkte bijdrage kunnen leveren. Al was die, als we Pålsson mogen geloven, wel uitermate bepalend.

‘Voor zover ik heb begrepen, wilde hij dat de serie in het Engels zou zijn en dat het verhaal zich in het heden zou afspelen.’ En zo komt het dat twintiger Kurt Wallander in de zes afleveringen van het eerste seizoen dat nu op Netflix te zien is, in 2020 leeft en Engels spreekt. Pålsson is zelfs de enige Zweedse acteur in een cast van allemaal Britten. ‘Ik denk dat ze dat wel leuk authentiek vonden.’ Zelf noemt hij het misschien wel zijn grootste uitdaging tot nu toe.

Dat Young Wallander niet terug in de tijd gaat naar de jaren zestig en zeventig, de periode waarin de Kurt Wallander uit de boeken jong zou zijn geweest, is niet meer dan logisch meent Pålsson. ‘Het hele Wallander-project draait om sociaal commentaar. Mankell gebruikte het misdaadgenre om iets zeggen over de tijd waarin we leven. Als je trouw wilt blijven aan zijn manier van werken moet je elk nieuw Wallander-verhaal ook midden in de samenleving plaatsen. En daarmee in het heden. Wallander die niet geconfronteerd wordt met de problemen van dit moment en geen maatschappijkritische opmerkingen maakt, is geen Wallander.’

Vandaar dat de jonge Kurt nog niet in Ystad woont – het plaatsje in het zuidelijkste puntje van Zweden waar de Wallander uit de boeken misdaden oploste, vaak tijdens lange strandwandelingen –, maar in Malmö, de op twee na grootste stad van het land. Een stad die worstelt met criminaliteit en gewelddadige bendes. Waar, aldus een nieuwslezer op de radio in de politiewagen, het aantal explosieven dat wordt gebruikt ongekend is voor een land dat niet in oorlog is. Een bericht dat waarschijnlijk een-op-een is overgenomen uit het Zweedse journaal.

Wallanders politiecarrière bestaat dan nog uit het afhandelen van geluidsoverlastklachten, totdat hij getuige is van een gruwelijke moord op een tiener, in de binnentuin van het flatgebouw waarin hij woont. Een gebeurtenis die hem – misschien net iets te soepel – promotie oplevert: hij wordt protegé van de ogenschijnlijk knorrige hoofdinspecteur van zijn politie-eenheid (een man van wie de jonge Wallander duidelijk het een en ander oppikt om dit later te implementeren in zijn eigen werkwijze). De moord op de witte jongen wordt al snel gekoppeld aan de vluchtelingengemeenschap in Malmö en geeft het toch al aanwezige anti-immigrantensentiment in de stad een extra impuls. Grootschalige en gewelddadige protesten zijn het gevolg.

Wederom geen uit de lucht gegrepen verhaallijn. Eind augustus braken er ook hevige rellen uit in Malmö nadat extreemrechtse activisten de Koran hadden verbrand. Verschillende politieagenten raakten gewond bij de ongeregeldheden die hierop volgden.

‘We waren ooit het egalitairste land ter wereld,’ zegt Pålsson met een zucht over zijn thuisland. ‘Heel lang liepen we voorop als het gaat om sociale en economische gelijkheid. Maar dat is allang niet meer zo. Zweden is nu verdeeld.’ Racisme, vreemdelingenhaat en de ongelijkheid tussen de minstbedeelden en allerrijksten zijn de basisingrediënten van dit eerste seizoen. Pålsson: ‘De serie kijkt naar deze problemen zonder antwoorden te geven, maar stelt er wel vragen over. Hopelijk de juiste.’

De uitspraken die de Zweedse premier in de serie doet naar aanleiding van de moord en de leuzen tijdens de demonstratie zijn in elk geval erg herkenbaar. Ook voor niet-Zweden. En dit verschaft de centrale moordzaak in Young Wallander urgentie, precies zoals Mankell het gewild zou hebben. Dat de jonge Kurt – een van de weinige witte bewoners van de troosteloze flatblokken – fungeert als bemiddelaar tussen zijn gekleurde buren en zijn witte collega-inspecteurs geeft de serie alleen wel een vleugje ‘white saviorism’ mee dat iets minder van nu is.

Young Wallander is gemaakt voor een breed Netflixpubliek en de serie is prima te volgen zonder enige voorkennis van het personage: wie de boeken niet heeft gelezen en eerdere series en films niet heeft gezien, zal niet het gevoel hebben iets te missen. Het verhaal is onderhoudend genoeg en Pålsson zet een interessant personage neer.

Omdat Mankell in zijn boeken maar weinig van Wallanders verleden heeft prijsgegeven, hadden de makers de vrije hand om hier een eigen invulling aan te geven. Toch worden er voor de fans van het origineel voldoende prikkelende zaadjes geplant voor de toekomst. Van Kurts eerste kennismaking met opera – hij is nog geen liefhebber – tot zijn ontmoeting met Mona, de vrouw met wie hij zal trouwen. ‘De Mankell-lezer weet natuurlijk dat Kurt en Mona uiteindelijk zullen scheiden en dat dit hem heel veel pijn doet,’ zegt Pålsson. En dat Wallander mede door deze breuk een drankprobleem zal ontwikkelen, weten de lezers ook. Al heeft de jonge Kurt, zelfs vóór hij Mona heeft ontmoet, ook al de neiging om zijn frustraties over de moeilijk te kraken zaak weg te drinken. Pålsson: ‘Telkens wanneer je hem nu naar de fles ziet grijpen, denk je: doe het niet!’

Pålsson is al de vierde acteur die Kurt Wallander vertolkt. De Zweedse acteurs Rolf Lassgård en Krister Henriksson en de Noord-Ierse Kenneth Branagh – die tot 2016 de rol in de Britse versie van de serie op zich nam – gingen hem voor. ‘Ik heb waardering voor deze acteurs, maar tijdens de voorbereiding heb ik bewust niet gekeken naar de eerdere series. Ik zag niet in hoe me dit kon helpen.’ In plaats daarvan besloot Pålsson naar de bron te gaan: de boeken.

De acteur was drie jaar oud toen Kurt Wallander voor het eerst zijn opwachting maakte in Mankells werk en dit was de eerste keer dat hij de reeks las – ook al stonden ze allemaal in de boekenkast van zijn ouders. ‘Zij hebben ze allemaal gelezen,’ zegt hij. ‘Ik ben opgegroeid in Wallanderland. Mijn moeder komt uit het zuiden van Zweden, waar Wallander woont, alle zomers en vakanties brachten we daar door. Mijn oma heeft een huis in hetzelfde dorpje als Wallanders vader in de boeken. De naam van mijn vader is zelfs Kurt. Eigenlijk is Kurt Wallander mijn hele leven lang al aanwezig,’ lacht hij. Toch weet Pålsson pas sinds kort wie deze Kurt Wallander echt is. En het personage stelde hem niet teleur. ‘Geweldige kerel. Ik ben groot fan.’

Dat hij nu juist Mankells beroemde karakter mag neerzetten, is daarom bijzonder. Ook omdat zijn ouders trots zijn. ‘Dat zouden ze ook geweest zijn als ik een baantje in de supermarkt had gehad. Ze zijn vrij makkelijk te imponeren,’ zegt hij luchtig. Om er daarna aan toe te voegen dat ze het uiteraard wel leuk vinden. ‘Het is natuurlijk een grote eer om Kurt Wallander te spelen. Ook intimiderend, maar tegelijkertijd ben ik er redelijk kalm onder. Ik vind het juist wel leuk dat mensen hier hoge verwachtingen van hebben. Niet alleen van de serie, maar ook van de manier waarop ik hem neerzet. Het zorgt ervoor dat ik harder werk en ambitieuzer ben.’

Of Young Wallander een vervolg zal krijgen, is nog niet bekend. Dat de zes afleveringen slechts een beperkt inkijkje bieden in de jonge jaren van de politie-inspecteur doet vermoeden dat er rekening wordt gehouden met een vervolg. Daarmee lijkt Wallander nog lang niet verdwenen, ook al was zijn verhaal verteld.