Ninetiesnostalgie in negen recente series

Noord-Ierland in de jaren negentig is niet de makkelijkste plek om te wonen en al helemaal niet als je een zestienjarig tienermeisje bent. In de sitcom Derry Girls groeien vijf katholieke tieners op in het kleine plaatsje Derry. Naast de gebruikelijke perikelen van het puberleven moeten ze ook nog omgaan met The Troubles: de spanningen tussen de protestanten en de katholieken in het land. Dit politieke conflict duurde al jaren en wordt door sommigen zelfs een burgeroorlog genoemd. Dat het onderdeel uitmaakt van het dagelijks leven van de tieners wordt in de eerste aflevering al duidelijk: er is een bommelding op een brug in Derry.

Hoewel die bommelding weinig gevolgen voor het vijftal heeft – hun eerste schooldag is toch écht wel wat spannender – zet het wel de toon voor de rest van de serie. Het is vooral boeiend om te zien hoe de zwarte komedie een gevoelig onderwerp als The Troubles op ludieke wijze afbeeldt, zonder de realiteit al te veel uit het oog te verliezen. Ook het gedeelde verleden en de niet zo vriendelijke verstandhouding tussen de Ieren en de Britten zien we langskomen. Zo wordt de Britse James, de neef van een van de vier meisjes, niet bepaald warm onthaald als hij naar Derry verhuist. Zijn Britse afkomst is de hele serie een running gag.

De twaalf afleveringen van de enige sitcom in deze lijst zitten vol ongemakkelijke situaties en natuurlijk staan op de soundtrack de grootste hits uit het tijdperk. Ook leuk: alle vijf tieners hebben een eigen playlist op Spotify.

(Gwen Rochat)

De journaalbeelden uit de jaren negentig waarmee The People vs. O.J. Simpson opent, vertonen veel gelijkenissen met tv-beelden van afgelopen lente. Te zien is hoe een grote menigte mensen demonstrerend de straten van Los Angeles op gaat, zoals dat ook in mei gebeurde op vele plekken in de VS. De aanleidingen voor de protesten waren hetzelfde: men was het politiegeweld tegen zwarte Amerikanen zat.

Met die opening laten de makers meteen weten dat hun serie niet slechts een simpele reconstructie is van de spraakmakende rechtszaak rondom American football-speler en acteur O.J. Simpson, die werd verdacht van een dubbele moord. Natuurlijk komt die zaak in detail aan bod, maar de serie belicht ook waar die ‘trial of the century’ al snel symbool voor stond: de verhoudingen tussen zwarte en witte Amerikanen.

Het grote publiek zag Simpson al snel als het zoveelste zwarte slachtoffer van het wangedrag van witte politieagenten. Maar sommigen zagen hem ook als iemand die niets voor de zwarte gemeenschap heeft gedaan. De serie laat zo een genuanceerd beeld zien van wat de zaak betekende voor de Amerikaanse bevolking in die tijd, en reflecteert op de huidige raciale spanningen in het land.

Seizoen twee en drie van American Crime Story richten zich overigens ook op nineties. Deel twee gaat over de moord op Gianni Versace (1997), en een derde seizoen over de impeachment van Bill Clinton is in de maak. In interviews onderstrepen de makers dat ze met hun serie de culturele impact van de gebeurtenissen willen belichten. Zo zou deel twee vooral ook gaan over hoe het is om homo te zijn in de nineties en gaat seizoen drie in op de verhalen van verschillende vrouwen die verstrikt raakten in het Clinton-schandaal.

(Cas Hoekstra)

Pose is een serie van uitersten: het ene moment paradeert hoofdpersonage Blanca in een prachtige jurk onder luid gejuich door een zaal, het andere moment zit ze met tranen in haar ogen in een dokterskamer: ze is besmet met het hiv-virus. Deze diagnose is het startpunt van Pose, want Blanca besluit haar droom na te jagen in de ballroomscene van New York.

Pose schetst een gedetailleerd beeld van de opkomst van ballroom in de jaren negentig in New York, een counter culture beweging in de dragscene: daar kwamen voornamelijk Afro-Amerikaanse New Yorkers samen in zalen en clubs om daar, met excentrieke kostuums en veel bravoure, door middel van optredens tegen elkaar te strijden. De groep - het zogenaamde ‘huis’ - die de meest originele kostuums droeg en de spectaculairste show gaf, won de prijs.

Ook behandelt de serie de in die tijd actuele problemen en zien we de opkomst van de LGBTQ-community. In de jaren negentig is er nog veel minder acceptatie van homoseksuelen en transgenders dan nu: zo wordt de jonge danser Damon door zijn ouders uit huis gegooid als ze erachter komen dat hij homoseksueel is.

We zien dus twee zijden van de medaille: het extravagante, bruisende nachtleven in de ballroomscene en het dagelijks leven in een somber New York, dat overspoeld is door armoede, dakloosheid en prostitutie. Ondanks die ellende zendt Pose een hoopvolle boodschap uit over de vrijheid om jezelf te zijn.

(Gwen Rochat)

Als voortvluchtige crimineel liet hij zich interviewen door Sonja Barend op de landelijke televisie, en meerdere keren wist hij te ontsnappen uit zwaarbewaakte gevangenissen; het criminele bestaan van Stanley Hillis is op z’n minst opmerkelijk te noemen. Gebaseerd op het boek dat Denise Mosbach over hem schreef, vertelt de serie Stanley H. zijn bizarre levensverhaal. Ooit begonnen als bankovervaller, groeide Hillis uit tot een van de grootste drugscriminelen van Nederland. De jaren negentig waren voor hem de lucratiefste jaren: container na container vol wiet of coke smokkelde hij zo het land in. En de politie was daar gewoon van op de hoogte: zij lieten hem rustig z’n gang gaan.

Die politiemannen zullen wel een steekje los hebben gehad, zal je nu vast denken. Toch was het toelaten van grote drugstransporten een veelgebruikte strategie in de vroege jaren negentig, een strategie die uitliep op de IRT-affaire. Het Interregionaal Rechercheteam (IRT) was opgericht om de georganiseerde misdaad aan te pakken. Door de transporten toe te laten, hoopte het team een beter beeld te krijgen van waar de drugs terecht kwam, en zo in de buurt te komen van de hogere bazen uit het drugsnetwerk. Hillis wist knap gebruik te maken van deze omstreden en absurde opsporingsmethode, wat mooi wordt weergegeven in de serie. Uiteindelijk werd het rechercheteam in 1993 opgeheven, en in 1994 volgde een parlementaire enquête naar het IRT en zijn methodes.

En zo blijkt Stanley H., met een verhaal dat begint in 1971 en eindigt in 2011, ook een serie over het Nederland van de jaren negentig (die volgens regisseur Tim Oliehoek nog het lastigst waren om te visualiseren, vertelt hij de NRC). Het zijn namelijk vooral de scènes over de absurditeit van de IRT-methodes, die na het zien van Stanley H. beklijven. Ze zorgen ervoor dat de serie, naast een portret van een bijzondere misdadiger, ook een belangrijke les over de Nederlandse misdaad- en politiegeschiedenis is.

(Cas Hoekstra)

Lees hier ook ons interview met twee misdaadjournalisten over Stanley H., waarvoor ze regisseur Tim Oliehoek true-crime-advies gaven.

Tori Amos, Oasis, Sixteen Candles en groene blikjes Surge: tijdens het kijken van Everything Sucks! wordt je gebombardeerd door elke denkbare verwijzing naar de nineties popcultuur. De makers Ben York Jones en Michael Mohan wilden de serie zich in de jaren negentig laten afspelen om zo dicht bij hun eigen ervaringen te blijven: toen zaten ze namelijk zelf op de middelbare school. Hierdoor heb je meer dan eens heb je het gevoel dat je in Dawson’s Creek of Boy Meets World bent beland.

De serie speelt zich af op een middelbare school in het plaatsje Boring. We maken kennis met de verlegen tweedeklasser Kate Messner, die erachter komt dat ze op meisjes valt. Uit de kast komen wordt haar niet makkelijk gemaakt, want ze is het doelwit van de pesterijen van een van de populairste meiden van de school. En dan is er ook nog Luke, de dappere maar naïeve brugklasser die dolverliefd is op Kate en haar voor zich probeert te winnen – zonder te beseffen dat Kate helemaal niet op hem valt. De scènes waarin Luke zich voorbereidt om Kate om verkering te vragen komen ook rechtstreeks uit romcom-klassiekers als Clueless en Sixteen Candles.

Everything Sucks! is een coming of age-verhaal en brengt in veel opzichten dezelfde boodschap over als Pose: hoofdpersoon Kate leert dat ze zichzelf kan zijn. Dit persoonlijke verhaal wordt gecombineerd met de wens van de makers om een tijdscapsule van de jaren negentig te maken. Het verhaal komt langzaam op gang, waardoor veel kijkers na de eerste aflevering afhaakten, en er geen tweede seizoen zal komen. Toch is het bij Everything Sucks! zeker de moeite waard om te blijven kijken hoe het verhaal zich ontvouwt. En in de tussentijd kun je je vermaken met alle verwijzingen naar de nineties.

(Gwen Rochat)

Italiaanse politiek en corruptie, twee begrippen die vaak in dezelfde zin worden genoemd. Zeker als het gaat over het Italië uit de jaren negentig, toen corruptie daar zulke extreme vormen aannam dat het hele politieke bestel op de schop werd genomen. De serie 1992 vertelt het verhaal van deze politieke ommekeer vanuit het perspectief van zes fictieve personages. Zo wordt een beeld geschetst van hoe het er in die turbulente jaren aan toeging: een corrupte zakenman heeft bijvoorbeeld een affaire met een veel jongere vrouw, die via zijn machtspositie hogerop wil komen in de tv-wereld.

De held van het verhaal is een nieuwe rechercheur bij de politie, die aan alle politieke omkoperij een eind wil maken. Hij is besmet met hiv, dat net als in Pose ook een groot thema vormt in deze serie. Via een transfusie met besmet bloed liep hij de ziekte op (zoals veel Italianen in die tijd, die bloed kregen toegediend dat slecht werd gecontroleerd door de overheid). In de jaren negentig, toen de aidsepidemie op zijn hoogtepunt was, was de ziekte in de meeste gevallen nog dodelijk. De schrijvers van de serie zeggen dat ze de ziekte gebruikten als metafoor voor de corruptie. Want net als hiv, kent corruptie geen remedie: ‘Het kan worden bestreden, maar het kan niet worden genezen.’ De ziekte vormt ook een motief voor de politieman, die weet dat hij toch dood zal gaan en daarom extra ver durft te gaan in zijn strijd.

Zo wordt 1992 een gelaagde serie, die niet alleen de corruptie zelf laat zien, maar ook ingaat op hoe die het dagelijks leven van Italianen beïnvloedde. De gebeurtenissen uit de nineties hebben het beeld van Italiaanse politiek voorgoed veranderd. Na 1992 volgde nog twee seizoenen, 1993 en 1994, die onder meer ingaan op de komst van Silvio Berlusconi in de politiek.

(Cas Hoekstra)

Op een avond in 1997 in Central Park worden vijf jonge, donkere Amerikaanse jongens opgepakt door de politie. Waarom? Verderop in het park is een jonge witte vrouw verkracht toen ze aan het hardlopen was, en de jongens waren in de buurt, een beetje. Dat de politie hen eigenlijk meteen al als schuldig beschouwt wordt snel duidelijk in de miniserie When They See Us, dat het waargebeurde verhaal van de Central Park Five vertelt.

Van een eerlijk proces is geen sprake: racisme en machtsmisbruik zijn de leidende factoren in de veroordeling van de jongens. Het proces van de Central Park Five vond plaats in de jaren negentig, maar de miniserie, die in 2019 op Netflix uitkwam, heeft in het heden veel stof doen opwaaien. De openbaar aanklager van toen, Linda Farstein, is onder vuur komen te liggen door de serie. Zij heeft de grootste rol gespeeld in de veroordeling van de jongens en moet nu verantwoording afleggen voor haar daden.

Een andere belangrijke speler uit die tijd was Donald Trump. Nu president, toen invloedrijk zakenman in New York. Tijdens het proces publiceerde Trump advertenties in meerdere kranten: hij vond dat de doodstraf opnieuw ingevoerd moest worden. Hiermee verwees hij, op niet zo subtiele wijze, naar de vervolging van de Central Park Five.

Hoewel je When They See Us niet bepaald voor je plezier kijkt, is het zeker een aanrader. De serie drukt ons met de neus op de feiten: dat racisme toen, en ook nu nog, een institutioneel probleem is en dat het Amerikaanse rechtssysteem van geen kant deugt. Maar de serie geeft ook hoop, namelijk dat de media (in dit geval filmmaker Ava DuVernay en haar collega’s) ook een positieve invloed kunnen hebben en dat gerechtigheid (uiteindelijk) zal zegevieren.

(Gwen Rochat)

De spannende Vlaamse serie Studio Tarara speelt zich af in 1993. Het onderwerp is een gelijknamig sketchprogramma van de Belgische commerciële tv-zender VTM. Om meteen wat verwarring te voorkomen: dat programma heeft nooit bestaan. VTM bestaat wel, en groeide uit tot een van de populairste zenders op de Belgische televisie.

In Studio Tarara zien we de begindagen van commerciële tv. We volgen de cast en crew van de tv-show in aanloop naar een ongeluk: een van de medewerkers valt van het dak van de tv-studio en is dood. Per aflevering vertelt de serie steeds iets meer over wat er precies is gebeurd en wie het slachtoffer is.

Hoewel de achtdelige serie dus niet gebaseerd is op een waargebeurd verhaal, voelt dat wel zo. Dat zit hem niet alleen in de specifieke datumaanduiding die in elke aflevering wordt gebruikt, of in de referenties naar bestaande televisieprogramma’s als Rad van Fortuin. Het zit hem vooral in de details. In aflevering twee zit bijvoorbeeld een dialoog over de spelcomputer Game Gear. Volgens een personage zou die beter zijn dan de Game Boy. De opmerking voegt weinig toe aan de plot, maar zorgt er wel voor dat je gelooft dat dit gesprek zich voordoet in de jaren negentig: game-ontwikkelaars SEGA en Nintendo beconcurreerden elkaar toen ook echt met die twee consoles.

Maar de details zijn ook explicieter: in de serie worden getuigenverklaringen opgenomen op videoband in een 4:3 beeldformaat en op de soundtrack klinken jaren negentig-hits van bijvoorbeeld Radiohead en 2 Unlimited. Het maakt van Studio Tarara een treffende tijdscapsule van een gebeurtenis uit de jaren negentig die zich nooit heeft voorgedaan. En tegelijkertijd schetst de serie een beeld van hoe commerciële televisie zich in de jaren negentig ontpopte tot een succesformule.

(Cas Hoekstra)

Muzikaal gezien brachten de jaren negentig voor ieder wat wils: rockers kregen rauwe grunge van Nirvana, er werd gedanst op popmuziek van hitmachines als Spice Girls en de ravers hadden The Prodigy. Maar de nineties waren vooral de voedingsbodem voor een belangrijk subgenre in de hiphop: de gangsterrap. Over een van de vele invloedrijke gangsterrapgroepen verscheen vorig jaar een serie: Wu-Tang: An American Saga.

De serie vertelt de ontstaansgeschiedenis van de New Yorkse rapformatie Wu-Tang Clan. Hij begint in Staten Island, de plek waar de rappers opgroeiden (en waar vorig jaar een wijk is vernoemd naar de groep). Beatmaker Bobby (alias RZA, gespeeld door Moonlight-acteur Ashton Sanders) heeft serieuze ambities om muzikant te worden, maar zijn omgeving maakt dat lastig: Bobby’s oudere broer runt een crackhandel, waar hij zijn broertje steeds meer bij betrekt. Uiteindelijk lukt het Bobby toch succesvol te worden, en verzamelt hij de rappers om zich heen waarmee hij vanaf 1993 wereldwijd de hitlijsten bestormt.

Het sterkst is de serie op de momenten dat muziek de voorgrond krijgt. In die scènes schemert in alles de jaren negentig door. We zien hoe de kenmerkende beats worden gemaakt met drummachines van Casio en Roland uit die jaren, en Bobby’s kelderstudiootje is bezaaid met CD’s en VHS-videobanden van kungfu-films die de rapgroep samplede, en waaraan ze hun naam te danken hebben (Shaolin and Wu Tang uit 1983 was de inspiratie).

Een van de producenten van de serie is RZA zelf. En hoewel de reeks ook eerlijk vertelt over de negatieve kanten van het succesverhaal, kun je ervan uitgaan dat de serie op momenten niet strookt met de werkelijkheid. Zoek je een betrouwbaarder beeld, kijk dan de vierde aflevering van het tweede seizoen van de documentaireserie Hip-Hop Evolution op Netflix, dat ingaat op de opkomst van een nieuwe golf hiphopartiesten uit New York, waaronder dus Wu-Tang Clan.

Wu Tang: An American Saga is te zien op Hulu, dat helaas nog niet beschikbaar is in Nederland.

(Cas Hoekstra)