De autodeur die dichtslaat, een krakend matras of een pistool dat wordt afgevuurd: haast ieder geluid dat u hoort in een film is daar achteraf onder gezet. De sounddesigner is verantwoordelijk voor het geluidenpalet dat – vaak ongemerkt – enorm veel invloed heeft op onze beleving.
Een van de grootheden in het vak is Jan Schermer, die al drie Gouden Kalveren won voor zijn werk. Hij ontwierp het geluid voor films en series als Penoza, Nothing Personal en Another Round van Thomas Vinterberg. Jan Schermer vertelt vanavond over zijn vak in VPRO Cinema Extra: sound design. En sounddesigner Evelien van der Molen laat in het programma een filmscène zien die bijzonder voor haar is (uit Lost Highway van David Lynch).
‘Filmgeluid is opgebouwd uit een aantal lagen,’ vertelt Van der Molen. ‘Dialogen vormen de basis. Daaromheen bouwen we sfeergeluiden: een knappend haardvuur bijvoorbeeld, of een storm die aanzwelt. Dan zijn er de geluidseffecten: botsingen, vuurgevechten. De vierde laag noemen we foley, dat zijn alle geluiden die door de mens worden gemaakt: voeten op het tapijt, een kopje dat iemand neerzet, een hand die een gitaar vastpakt. De sounddesigner zorgt ervoor dat al die lagen samenkomen.’
Wie denkt dat al die geluiden uit de computer komen, heeft het mis. ‘Ik heb weliswaar een enorme database aan geluiden,’ vertelt Van der Molen, ‘maar de menselijke geluiden komen daar niet uit. Die worden gemaakt door zogeheten foley-artiesten. Vaak hebben zij loodsen vol met spullen om precies dat ene geluidje te kunnen maken. Foley-artiesten zijn merendeels mannen. Ik zie ze weleens op pumps heen en weer paraderen over een betonnen plaat om het geluid van hakken op te nemen.’
Bijna alle geluiden in een film worden er later onder gezet. Sounddesigners, zoals Evelien van der Molen, zijn daar verantwoordelijk voor. Ze vertelt erover in een nieuwe aflevering van VPRO Cinema Extra.
‘Geluid is gevoel, je ontwerpt het heel intuïtief; je kunt alleen maar voelen of iets goed gelukt is'
Evelien van der Molen in de aflevering van VPRO Cinema Extra
Van der Molen is een van de weinige vrouwelijke sounddesigners. ‘Tijdens mijn opleiding zat ik als enige vrouw in een klas vol mannen. Mijn klas bestond uit audiofreaks – en dat bedoel ik positief – die de hele dag praatten over bits en sample rates. Ik had toen nog geen idee waar ze het over hadden.’
Het zou jammer zijn als de technische kant vrouwen afschrikt, vindt Van der Molen, want techniek kun je leren. Vrouwen zijn wat haar betreft ook erg geschikt voor het vak: ‘Geluid is gevoel, je ontwerpt het heel intuïtief; je kunt alleen maar voelen of iets goed gelukt is. Sounddesign is een emotioneel beroep en ik denk dat vrouwen er goed in zijn om emotie over te brengen. Mijn beroep is zo leuk omdat je met geluiden zoveel invloed kunt hebben op de manier waarop kijkers een film beleven.’
Kun je bijvoorbeeld een scène van twee gasten in een restaurant spannend of romantisch maken, puur door de geluiden te veranderen? ‘Zeker kan dat,’ zegt Van der Molen. ‘Om de scène romantisch te maken, zou ik veel sfeer toevoegen: kletsende mensen op de achtergrond, muziek, klingelend bestek, proostende glazen. Om diezelfde scène spannend te maken, trek ik die sfeergeluiden juist weg en zet ik er een beangstigende toon onder. Dan voel je direct de spanning.’
VPRO Cinema Extra
De uitzending over sounddesign is op zaterdag 5 juni te zien op NPO 2 Extra (21.40 – 22.15 uur). Aansluitend is de aflevering online te bekijken via vpro.nl/cinema-extra, waar ook alle afleveringen uit dit en het vorige seizoen te zien zijn.