Waarom zijn puur realistische verhalen zo dominant in de Nederlandse cinema? Waar zijn de fantastische films gebleven? Cesar Majorana zoekt het uit in de podcast Op de vijfde rij. Met als startpunt het vergeten filmmanifest van de Fantasten uit 1999.

‘Waarom wordt er in Nederland zo zelden een echt angstaanjagende thriller gemaakt? Of een meeslepende fantasyfilm? Een komedie met diepgang? Films hoeven toch niet op de werkelijkheid te lijken om echt, oprecht en authentiek te zijn? (…) Weg met de spruitjeslucht. Het realisme is drooggekookt. De fantasie heeft te lang op een laag pitje gestaan. Wees onrealistisch!’

Aan hartstocht en ambitie geen gebrek in het Manifest voor de verbeelding dat in 1999 werd ondertekend door meer dan zeventig Nederlandse filmmakers: de Fantasten. Ruim twintig jaar later lijkt er niet veel terechtgekomen van hun oproep om ‘de dictatuur van het realisme in de Nederlandse cinema’ de nek om te draaien. Waar ligt dat aan? Zijn Hollanders domweg te nuchter, of spelen er andere zaken mee? En hoe kijken de initiatiefnemers van het manifest er inmiddels zelf op terug?

In een nieuwe, driedelige reeks van de filmpodcast Op de vijfde rij (een coproductie van VPRO Cinema en Eye Filmmuseum) gaat presentator Cesar Majorana op zoek naar antwoorden. Als introductie op de podcast zoomen we hier vast in op de beste ‘onrealistische’ Nederlandse films. En hebben we meteen nog wat suggesties voor films die eígenlijk gemaakt zouden moeten worden. Aansluitend op de titel van de podcast doen we dat in vijf rijtjes van vijf.

Realisme met een twist

De Noorderlingen (1992)
Alex van Warmerdam is de koning van het poldersurrealisme; eigenlijk moet zijn hele oeuvre hier worden genoemd.
Karakter (1997)
Deze ambitieuze Bordewijkverfilming speelt zich af in een prachtige noir-versie van vooroorlogs Rotterdam.
De wederopstanding van een klootzak (2013)
Guido van Driel verfilmde zijn eigen beeldroman met de poëtische blik van een striptekenaar.
Prins (2015)
Fear and Loathing in Amsterdam-Noord.
Buladó (2020)
Coming-of-age op Curaçao, met mooie vleugjes magisch realisme.

De wederopstanding van een klootzak (2013)

Puike genrefilms

De vierde man (1983)
Paul Verhoevens bovennatuurlijke thriller is de link tussen zijn rauw-realistische vroege werk en zijn latere Hollywoodblockbusters.
De lift (1983)
Zette zowel pulpspektakelspecialist Dick Maas als het Nederhorrorgenre op de kaart.
Plan C (2012)
Deze tragikomische misdaadfilm is van een onweerstaanbare lulligheid.
Brimstone (2016)
Een rasechte western. In Amerikaanse setting dus, maar door en door calvinistisch.
De kuthoer (2020)
Deze satirische slasherfilm met een sterke Katja Herbers in de hoofdrol is een internationaal succes – zij het met gekuiste titel: The Columnist.

© Filmdepot

Captain Nova (2021)

Inspiratie voor Nederlandse filmmakers

Monsters (2010)
Dit spotgoedkope aliendrama bewijst dat overtuigende effecten bijna niets meer hoeven te kosten.
The Return (2003)
Russisch drama dat door veel vragen onbeantwoord te laten een mystieke kwaliteit bereikt.
Troll Hunter (2010)
Wie maakt een variant op deze Noorse found footage-film, over kabouters op de Kempen of witte wieven op de Gelderse hei?
Safety Not Guaranteed (2012)
Met een sterk script is duur spektakel overbodig, zo toont deze innemende tijdreisfilm.
The Lure (2015)
Een bonte new wave-musical over bloeddorstige zeemeerminnen in een Poolse nachtclub: waarom niet?

Wie stort zich op deze helaas nog niet bestaande films?

Uitstel van executie
In een dystopische toekomst worden omstreden figuren als Peter Stuyvesant, J.P. Coen en Anton Mussert uit het verleden ontvoerd en gedwongen elkaar te bestrijden in een gruwelijke spelshow.
De polder
De Tweede Wereldoorlog is nooit geëindigd; in een gigantisch gangenstelsel onder het IJsselmeer is heimelijk een heel nieuwe samenleving ontstaan. Prestigieuze miniserie.
Sammy en Samantha
Ontroerende tragikomedie over een verlopen volkszanger die valt voor een Amsterdamse seksrobot.
Beeld en geluid
In talkshows en andere liveprogramma’s komt de ene na de andere BN’er op bizarre wijze om het leven. Wie of wat zit er achter de reeks ingenieuze moorden?
Jezus van Joure
Een nuchtere Friese goeroe onderneemt de Elfstedentocht lopend over het water. Onderweg ontmoet hij allerlei markante figuren.

Driedelige podcast

In Op de vijfde rij... bij De Fantasten keert Cesar Majorana terug naar 1999, naar het ontstaan van De Fantasten en hun 'manifest voor de verbeelding'. Waarom had het manifest niet de gewenste impact? En bestaat de ‘dictatuur van het realisme’ nog altijd? 

Cesar stuit in zijn onderzoek onder meer op een brief die De Fantasten ooit aan Lars von Trier en Thomas Vinterberg schreven, regisseur Lodewijk Crijns vertelt waarom hij het manifest nooit ondertekende en Martin Koolhoven pleit voor een nieuwe groep filmmakers die zich flink manifesteert.