HBO-documentaire The Janes geeft een belangrijk waarschuwingssignaal

Afgelopen mei raakte Amerika in rep en roer door een uitgelekt document, waarin staat dat het Amerikaanse Hooggerechtshof de uitspraak in de fameuze Roe v. Wade rechtszaak wil vernietigen. Die uitspraak bepaalde in 1973 dat vrouwen in de Verenigde Staten recht hebben op abortus (in Nederland geldt dit pas sinds 1984). Pro life-organisaties proberen al vijftig jaar dat recht van Amerikaanse vrouwen te ontnemen – en lijken nu een stapje dichterbij hun doel. Wat dat betreft komt de documentaire The Janes (2022) op een uiterst gelegen moment: hij laat zien in welke bochten Amerikaanse vrouwen zich tot in de jaren zeventig moesten wringen om een zwangerschap af te breken. Vanaf de openingsscène vliegen de horrorverhalen over onderhandelingen met de maffia, afspraken in groezelige motels en artsen met grijpgrage handen je om de oren. Nog gruwelijker zijn de brute behandelingen die de vrouwen daarbij soms ondergingen; velen belandden met medische complicaties in het ziekenhuis, waar ze soms zelfs aan overleden.

Voor twaalf jonge vrouwen uit Chicago was eind jaren zestig de maat vol: ze richtten in 1969 een geheime abortuspraktijk op onder de weinigzeggende naam ‘Jane’. Tot 1972 hielpen ze zo’n 11 duizend vrouwen aan een veilige abortus, vrouwen die ze eerst bereikten met flyers en advertenties in ondergrondse kranten (‘Pregnant? Call Jane’), en later door mond-tot-mondreclame, waar zelfs huisartsen met wanhopige patiënten aan meededen.

Ervaren regisseurs Tia Lessin and Emma Pildes hebben met dit verhaal over een soort vrouwelijk superheldenensemble, waarvan de meeste leden inmiddels in de zeventig zijn, een parel in handen. Het is ook van historisch belang: de vrouwen- en burgerrechtenbeweging die in de jaren zestig opkwamen, blijken meer met elkaar verweven dan je zou denken. Een van de eerste chirurgen die de Janes zijn hulp aanbood, was bijvoorbeeld de gerespecteerde zwarte burgerrechtenactivist T.R.M. Howard. Ook tonen Lessin en Pildes de sociaal-maatschappelijke impact van de illegale abortuspraktijken: wanneer vrouwen die levensgevaarlijke risico’s namen, had dat immers ook invloed op hun omgeving.

Aan het einde van de documentaire krijgt het verhaal nog een thrillerachtige wending, doordat de politie de twaalf Janes afluistert en hen op de hielen zit. Maar een van de moedige vrouwen snoert op elegante wijze alle tegenstanders de mond: ‘We voelden een morele verplichting om ons niet te houden aan een wet die vrouwen niet respecteert.’