Langzame revolutie: steeds meer vrouwelijke filmcomponisten breken door

Onheilspellende, verscheurde kerkkoorklanken galmen door de bioscoopzaal. Op het scherm zien we hoe een gemaskerde man weifelend de balzaal betreedt. Hij is omringd door mannen en vrouwen, hun gelaat verborgen achter maskers. Het is een even angstaanjagende als opwindende filmscène uit Stanley Kubricks laatste meesterwerk Eyes Wide Shut. De bizarre koormuziek zet de dreigende beelden in vuur en vlam. Alsof er een gordijn wordt weggetrokken waardoor alle aanwezige mannelijke en vrouwelijke energie ineens vrijkomt. Dit sleutelmoment is getoonzet door de Britse filmcomponist Jocelyn Pook. Haar compositie ‘Masked Ball’ is een vernuftig geconstrueerd muziekexperiment met daarin een wiebelig teruggespoeld fragmentje Roemeens-orthodox kerkgezang dat de macabere sfeer bepaalt. ‘Masked Ball’ is inmiddels uitgegroeid tot een cultwerk en wordt door metalbands als Ghost gebruikt als intromuziek.

Jocelyn Pook voltooide haar filmscore in 1999. In die tijd was het eerder uitzondering dan regel dat vrouwelijke filmcomponisten een opdracht kregen, maar een invloedrijke, onafhankelijke filmmaker als Kubrick kon lekker brutaal zijn zin doordrijven. Hij had Pooks album Deluge gehoord en de knoop was snel doorgehakt. Voor Pook kwam Kubricks verzoek als een totale verrassing, zou ze later toegeven. Vrouwelijke filmcomponisten moesten het vooral van dit soort toevalstreffers hebben. Een carrière als filmcomponist was eigenlijk alleen voor mannen weggelegd.

In de afgelopen decennia is een langzame revolutie in gang gezet. Met de nadruk op langzaam, want de filmmuziekbranche wordt nog steeds gedomineerd door mannen. Uit een onderzoek van de San Diego State University bleek dat van de filmcomponisten die hadden bijgedragen aan de 250 meest winstgevende films van 2021 slechts zeven procent vrouw was. In de jaren daarvoor lag dat percentage nog lager, dus optimisten zullen vaststellen dat er een traag stijgende lijn zichtbaar is. De #MeToo-beweging en de verhoogde aandacht voor vrouwenrechten hebben veel ogen geopend in het verstokte mannenbolwerk dat Hollywood nog altijd is. De Nederlandse radio doet nu ook mee. Voor het eerst zijn er drie vrouwelijke componisten te vinden in de jaarlijkse lijst met filmmuziek van NPO Klassiek. Het aantal soundtracks is verdubbeld naar 200, wat betekent dat de vrouwelijke filmcomponisten Hildur Gudnadóttir, Anne Dudley en Rachel Portman in het vizier komen. Toevallig ook de enige drie vrouwen die ooit een Oscar voor beste soundtrack wisten binnen te slepen. Eind jaren negentig kregen Anne Dudley (The Full Monty) en Rachel Portman (Emma) een beeldje voor hun nog redelijk traditionele filmscores.

Het was vooral de IJslandse Hildur Gudnadóttir die indruk maakte. Haar hallucinante muziek voor Joker (2019) van Todd Phillips bestaat uit een broeierige mix van orkestklanken en elektrische cellodrones. Met deze experimentele score is Gudnadóttir erin geslaagd een herkenbare atmosfeer aan de film toe te voegen. De muziek neemt bezit van de filmpersonages. Eigengereide regisseurs van naam zoeken filmcomponisten die in staat zijn de deur naar een extra dimensie open te breken. Ook vrouwen die out of the box durven te denken komen dan rapper in beeld. In het verleden klopte Stanley Kubrick bijvoorbeeld ook al aan bij synthesizerpionier Wendy Carlos voor de revolutionaire soundtracks van A Clockwork Orange en The Shining.

Een ander succesvol hedendaags voorbeeld is de Britse componist Mica Levi. Momenteel maakt zij veel indruk met haar geraffineerde, duistere score voor The Zone of Interest van Jonathan Glazer. Met minimale middelen en onnavolgbare muzikale bokkensprongen kruipt ze onder de huid van de luisteraar. Soms bijna letterlijk, zoals in haar meesterlijke soundtrack voor Under the Skin. Net als Gudnadóttir verdiende Levi haar sporen in de avant-gardistische rockmuziek. Gudnadóttir gaf experimentele cellorecitals, terwijl Mica Levi eigen bands runt. Die vrijmoedige, alternatieve blik zorgt voor nieuw elan in de filmmuziekindustrie.

Gudnadóttir heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een van de toonaangevende Hollywoodfilmcomponisten. Ze legt momenteel de laatste hand aan de soundtrack voor het Joker-vervolg: Joker: Folie à Deux. ‘Mijn geluk is dat ik niet in Hollywood woon. Hier in Berlijn heb ik het gevoel in mijn eigen rustige bubbel te kunnen leven. Al moet ik zeggen dat de Hollywoodfilmcomponisten elkaar ook wel steunen. Gelukkig is er nu iets meer ruimte voor vrouwelijke filmcomponisten. Langzaam komt er een kentering,’ vertelt Gudnadóttir in maandblad Luister.

Vrouwen lijken momenteel inderdaad vaker de kans te krijgen om grote Hollywoodfilms te scoren. In 2019 was de Turks-Amerikaanse componist Pinar Toprak de eerste vrouw die een Marvelfilm van een soundtrack mocht voorzien, Captain Marvel. Tijdens de komende Oscaruitreikingen wordt de categorie beste originele muziek (Best Original Score) nog gedomineerd door mannen – zelfs ‘good old’ John Williams prijkt wederom op de nominatielijst –, maar er is één vrouw die kans maakt: Laura Karpman schreef een prettig gestoorde jazzy score voor American Fiction. Het is haar eerste nominatie en dat zal weinig verbazing wekken: als kernlid van de Academy Of Motion Picture Arts and Sciences zet de flamboyant bebrilde Karpman zich in voor meer diversiteit en vrouwenrechten in de filmmuziekwereld. Tien jaar geleden stond ze aan de wieg van de belangenvereniging Alliance for Women Film Composers. Karpman is positief over de toekomst. Vrouwelijke componisten krijgen eindelijk hun verdiende plek aan tafel tussen de filmbonzen, constateert ze in The New York Times. ‘Er zijn steeds meer mensen in de filmwereld die je de hand reiken, dat heb ik in mijn carrière eigenlijk nog nooit eerder op deze manier meegemaakt.’