Godfather of Harlem is gangsterepos, geschiedenisles en familiedrama in één

‘Ik was gewend om de straat te voelen. Maar ik voel niks meer. Ik loop uit de pas, en ik weet niet of oude honden nog nieuwe trucjes kunnen leren.’ 

Het Harlem van 1963 is bijna onherkenbaar geworden voor Ellsworth Raymond ‘Bumpy’ Johnson, een rol van Forest Whitaker. We ontmoeten hem op het moment waarop hij wordt vrijgelaten uit Alcatraz, waar hij een gevangenisstraf van elf jaar heeft uitgezeten voor drugshandel. Zijn familie heeft een welkomstfeestje georganiseerd, maar tussen drank en hapjes door is het al snel business as usual. ‘De Italianen veroorzaken problemen’ – en nog voor zonsopgang kleeft er alweer bloed aan Johnsons handen. Er moet territorium worden herwonnen, maar dat laat de Italiaanse capo Vincente ‘Chin’ Gigante – Vincent D’Onofrio, altijd goed voor een sappige schurkenrol – uiteraard niet zomaar gebeuren, zodat een bendeoorlog een kwestie van tijd is. Bovendien is het de vraag of Johnson nog wel de gangster van weleer is, en of de ‘oude hond’ nog trucjes in petto heeft om de nieuwe status quo omver te werpen.

‘Bumpy’ Johnson (die zijn bijnaam dankt aan een bult op zijn hoofd) moest van ver komen. Hij wordt begin twintigste eeuw geboren in South Carolina, waar rassenhaat op dat moment nog de norm is. Er vinden lynchpartijen plaats en een schrijnend gebrek aan burgerrechten. Als Johnson tien jaar oud is, wordt zijn oudere broer Willie beschuldigd van de moord op een witte man. Foute boel, en dus sturen zijn ouders Bumpy richting het ‘veilige’ noorden.

Op veertienjarige leeftijd belandt hij bij zijn oudere zus in de roemruchte New Yorkse wijk Harlem. Bumpy groeit mee met de mores van de wijk: zijn temperament wordt feller en zijn afkeer van witte mensen groeit. Hij verlaat de middelbare school en gaat het criminele pad op. Johnson maakt rap ‘carrière’ en staat uiteindelijk aan de basis van een succesvolle samenwerking met de Italiaanse maffia. Zijn imperium breidt hij ondertussen steeds verder uit en op het hoogtepunt – in de jaren vijftig – staat Johnson bekend als dé drugsbaron van Harlem.

Het pad van Johnson kruist daarbij geregeld dat van historische figuren. Reden temeer voor Godfather of Harlem om ook bredere maatschappelijke thema’s aan te snijden, zoals de raciale spanningen in het New York van de jaren zestig. In de serie speelt zijn relatie met invloedrijke figuren als Malcolm X (Nigél Thatch, die de rol ook al speelde in Selma), politicus Adam Clayton Powell Jr. (de altijd excellente Giancarlo Esposito) en Cassius Clay (Deric Augustine) niet voor niets een grote rol. Want hoe geïntegreerd Johnson ogenschijnlijk ook is, respect van de witte gemeenschap zal volgens Malcolm X altijd een utopie blijven: ‘In je dure pak en glanzende schoenen vecht je voor een plekje aan de lunchtafel bij de witte man. Maar denk je echt dat ze je ooit als een gelijke gaan zien?’ 

Als er iets belangrijk was voor Johnson, dan was het wel het in stand houden van zijn imago als ‘man van het volk’ die zich bekommerde om de gemeenschap. Dit levert een zowel interessante als dubieuze antiheld op, want een lieverdje was hij allerminst. In een interview met ScreenRant zegt Whitaker dat hij Johnson vooral wilde neerzetten als ‘zakenman’. ‘Ik probeer hem te spelen als een bedachtzame bankier, niet zozeer als luide gangster.’ Whitaker haalde dit naar eigen zeggen onder meer uit de poëzie die Johnson schreef en zijn brieven aan naasten. Voor zijn persoonlijke leven konden Whitaker en de makers zich wenden tot de autobiografie van Johnsons weduwe. 

Daaruit blijkt ook de complexiteit van de persoon Johnson, een rolmodel was voor de Afro-Amerikaanse gemeenschap – hij liet maaltijden bezorgen voor daklozen, deelde kalkoenen uit met Thanksgiving en betaalde onderwijs voor kansarme kinderen –, maar ook een destructieve crimineel, denk alleen maar aan de inwoners van Harlem met een heroïneverslaving, onder wie Johnsons eigen dochter. Whitaker tegen ScreenRant: ‘De enige uitweg die Bumpy zag, was de criminele wereld. Wanneer je die beslissing neemt en dit heeft destructieve gevolgen voor de gemeenschap, wat is dan de verantwoordelijkheid voor je naasten? Ik denk dat de serie die moeilijke balans uitstekend vangt.’ 

Showrunner Chris Brancato benadrukt in een interview met The Fix dat de serie daarmee uiteindelijk vooral gaat over de schaduwzijden van de Amerikaanse Droom. ‘Arme gemeenschappen uit de onderklasse gebruiken misdaad vaak als een sociale ladder. Misdaad vereist geen diploma, je moet alleen risico’s durven nemen. Misdaad levert geld op, en dat leidt vervolgens weer tot politieke, sociale en culturele macht. Het fundament van de Amerikaanse Droom is daarmee uiteindelijk gebouwd op misdaad. Dat is voor mij de kern van de serie.’ 

Godfather of Harlem is daarmee gangsterepos, raciale geschiedenisles en familiedrama in één, en dat is bij vlagen wat veel voor een eerste seizoen. De makers (die eerder meewerkten aan Narcos) proberen een klassiek misdaadverhaal te combineren met grotere thema’s, maar vertillen zich soms aan de (politieke) intriges en het grote aantal subplotjes. Het verhaallijntje over Gigantes dochter, die het aanlegt met een zwarte muzikant, is wel erg melodramatisch, en de nadrukkelijke aanwezigheid van Malcolm X leidt vanwege het historische gewicht soms wat af van Johnsons verhaal. 

Godfather of Harlem wil daarmee iets te graag voor een nieuwe Sopranos of Boardwalk Empire doorgaan, maar de serie is nog wat te vol en onevenwichtig om dat niveau te bereiken. Dit laat onverlet dat de cast behoorlijk weet te imponeren. D’Onofrio’s niet aflatende opgefoktheid contrasteert mooi met Whitakers gereserveerde ontploffingsgevaar, terwijl er sappige bijrollen zijn voor Paul Sorvino als maffiaopperhoofd, Luis Guzmán als Johnsons rechterhand en Antoinette Crowe-Legacy als zijn drugsverslaafde dochter. Een tweede seizoen is al aangekondigd, dus de climax van Johnsons antiheldenverhaal is nog lang niet in zicht. Met deze cast, geschiedenis en – verbluffende – soundtrack mag die gangsteroorlog nog wel even voortduren.