‘Ik kom uit New York’ zegt de negentienjarige Esty in de eerste aflevering van Unorthodox tegen het groepje hippe Berlijnse conservatoriumstudenten dat ze net heeft ontmoet. De studenten kijken verbaasd naar het meisje met haar zware accent, haar ouderwetse, hooggesloten blouse, haar enkellange rok en onflatteuze pruik. ‘Je klinkt niet alsof je uit New York komt,’ zegt er één. ‘Ik ben nooit ergens anders geweest,’ antwoordt Esty met een kleine glimlach.
Esther ‘Esty’ Shapiro (Shira Haas) komt uit Williamsburg, Brooklyn. Niet uit het gedeelte dat wordt aangeprezen in de reisboekjes, waar de muren vol schilderingen staan en een simpele koffie minstens vijf dollar kost. Maar uit het chassidische gedeelte dat zo’n vier straten ten zuiden van de Williamsburg Bridge begint. Het is maar een kleine driehoek op de kaart van Brooklyn, toch wonen er zo’n zestig- tot zeventigduizend orthodoxe Joden uit de Satmargemeenschap. Dat is de helft van het aantal aanhangers van deze chassidische beweging wereldwijd.
Wie er toevallig met een stadsbus doorheen komt, krijgt het gevoel een filmset te zijn binnengereden. Opeens dragen alle mannen op straat lange, zwarte jassen en enorme ronde bontmutsen. Vrouwen, in lange rokken en met pruiken of doekjes om het hoofd gebonden, duwen er ouderwetse kinderwagens voort – veelal met een rits kinderen in het kielzog. Door de ramen van de verder doodnormale en soms wat troosteloze Brooklynse appartementengebouwen schitteren kroonluchters die te groot lijken voor de woonkamers die ze moeten verlichten. En voor alle ruiten zitten tralies. Die zijn om inbrekers buiten, en bij het raam spelende kinderen binnen te houden.
In de nieuwe Netflixserie Unorthodox laat de jonge Esty de verstikkende orthodox joodse gemeenschap in New York achter zich.
De manier waarop de vrouwen uit de gemeenschap Esty vertellen wat haar voornaamste taak als getrouwde vrouw zal zijn – iedere vrijdag gemeenschap met haar man, mits ze ‘schoon’ is – is huiveringwekkend.
Achter tralies
Esty’s hele leven speelt zich af achter die tralies in Williamsburg. Eerst in de kelderwoning van haar opa en oma. Daarna met haar nieuwe man Yanky (Amit Rahav) in een sfeerloos appartement in een hoogbouwcomplex, waar de muren zo dun zijn dat er altijd wel een huilend kind of kletsende buurvrouw te horen is. Tot ze op een dag haar liefdeloze, verstikkende huwelijk verlaat en naar Berlijn vertrekt.
Unorthodox, een vierdelige Netflixserie, begint met deze vlucht. ‘Je bent ontsnapt, of niet?’, vraagt een van de conservatoriumstudenten tijdens een huisfeestje op de tweede dag van Esty’s nieuwe, vrijgevochten leven in de Duitse stad. ‘Je laat het klinken alsof ik gevangen zat,’ antwoordt Esty, de suggestie lijkt haar oprecht te kwetsen. ‘Zat je dat niet dan?’ ‘Nee. Maar ik ben wel vertrokken zonder iemand te zeggen waar ik heen ging.’ Op de vraag waarom ze dan alles dat ze kent achter zich heeft gelaten, met slechts een paar belangrijke papieren en wat geld op haar lijf verstopt, antwoordt ze: ‘Omdat God te veel van me vroeg.’
In flashbacks naar haar leven in Williamsburg wordt duidelijk wat Esty hiermee bedoelt. En het zijn vooral deze terugblikken – bijna allemaal in het Jiddisch – die de miniserie interessant maken, en anders dan het gemiddelde aanbod op Netflix. De scènes bieden namelijk een mooi inkijkje in een totaal afgesloten wereld, waarvan je als buitenstaander normaal nooit meer zult zien dan enkel die glinstering van een kroonluchter door het raam.
Terwijl Esty in Berlijn probeert haar nieuwe leven vorm te geven, zien we in de terugblikken hoe ze een jaar eerder wordt uitgehuwelijkt aan Yanky, een introverte en zachtaardige jongen. ‘Ik ben anders dan andere meisjes,’ vertelt ze hem tijdens hun eerste zenuwachtige ontmoeting van een paar minuten aan haar oma’s eettafel. ‘Anders is goed,’ glimlacht hij, waarna hij haar voor het eerst even aankijkt vanonder zijn zwarte, ronde hoed.
De scènes van hun bruiloft, die enorm uitbundig is en zo lang duurt dat de kleinste kinderen uitgeput in slaap vallen, zijn indrukwekkend. De manier waarop de vrouwen uit de gemeenschap Esty vertellen wat haar voornaamste taak als getrouwde vrouw zal zijn – iedere vrijdag gemeenschap met haar man, mits ze ‘schoon’ is (tijdens haar menstruatie is zelfs slapen naast hem ten strengste verboden en terugkeren naar zijn bed mag pas als ze zeven dagen weer ‘schoon’ is) – is huiveringwekkend. Net als hun uiteindelijke seks.
Shira Haas als Esty in Unorthodox
Pruik af
De scènes van Esty’s ervaringen in Berlijn daarentegen vallen wat tegen en voelen zelfs niet altijd realistisch. De jonge vrouw komt na nog geen halve dag in de stad al een knappe jongen tegen in een koffiezaakje, die haar voorstelt aan zijn vrienden. Een uurtje later zit ze al bij ze in de auto op weg naar het strand. En daar, middenin de drukte van de Wannsee op een zomerse dag, met haar kleren nog aan, doet ze haar pruik af. Een moment dat symbool moet staan voor een soort wedergeboorte, maar net iets te gedwongen voelt. Al is het alleen maar omdat het daarvoor nog drukke water opeens verlaten is wanneer de camera uitzoomt op het moment dat Esty haar pruik laat wegdrijven richting de zonsondergang en zich – als het ware bevrijd – op haar rug in het water laat zakken.
Unorthodox is losjes gebaseerd op de memoires van Deborah Feldman, die de Satmargemeenschap verliet en een boek over haar leven in Williamsburg schreef. Ook Feldman eindigde uiteindelijk in Berlijn, maar wel pas veel later. Eerst woonde ze met haar man en zoon ergens anders in Amerika en pas toen ze hem had verlaten en hij instemde met een scheiding, vertrok zij met kind naar Europa. Dit gebrek aan bronmateriaal zou de reden kunnen zijn waarom Esty’s eerste stappen in Berlijn geforceerd aandoen. Het valt allemaal net iets te snel op z’n plek om overtuigend te zijn. Maar wie zich daar niet te veel aan stoort, zal merken dat de vier afleveringen wel heel gemakkelijk wegkijken. En dat actrice Haas haar Esty zo overtuigend neerzet dat je haar niet snel zult vergeten.