'Het verhaal is nooit chronologisch en dat maakt Undone zo interessant'

Trauma’s verwerken door de wetten van tijd en ruimte naar je hand te zetten. Dat klinkt op zich best aantrekkelijk, toch? In het echte leven zit dit er niet in, maar in kwaliteitsseries grijpen personages steeds vaker naar dit soort onconventionele methoden. Ze proberen hun trauma’s uit te gummen door het verleden te corrigeren of soms zelfs volledig van tijdlijn te veranderen in het multiversum.

De laatste jaren verschenen er opvallend veel series waarin deze strijd tussen lotsbestemming, traumaverwerking en logica centraal staat. Zo verscheen in 2020 de voortreffelijke sciencefictionserie Devs, waarin een techmiljardair met behulp van vernuftige simulaties nieuwe tijdlijnen creëert. In het tweede seizoen van Netflixserie Russian Doll neemt hoofdrolspeler Nadia – letterlijk – een New Yorkse metro naar het verleden, waar ze in de huid kruipt van haar jonggestorven moeder en kijkt of ze haar levensloop nog kan bijsturen. Ook series als Maniac en Severance spelen op volstrekt eigen wijze met het beïnvloeden van de tijd, maar vaak fungeren deze onconventionele methoden als een metafoor voor het eigenlijke probleem: niet in staat zijn ingrijpende gebeurtenissen te verwerken.

Het ultieme voorbeeld van zo’n ‘traumatijdreisreeks’ is de voortreffelijke Amazon-productie Undone, waarvan het tweede seizoen onlangs is verschenen. Deze geanimeerde dramaserie werd in 2019 lovend ontvangen – vooral de bijzondere animatietechniek viel op. Bij Undone wordt namelijk gebruikgemaakt van rotoscoping, een techniek waarbij animatoren scènes met acteurs frame voor frame overtekenen met een digitaal potlood. Het resulteert in een bijna schilderachtige animatiestijl, die Undone een volstrekt eigen karakter geeft (de techniek werd eerder gebruikt in films als A Scanner Darkly en Loving Vincent). De regie is in handen van de Nederlandse animator Hisko Hulsing en de showrunners van Undone waren eerder verantwoordelijk voor het onvolprezen BoJack Horseman – ook al zo’n verpletterende animatieserie die elk genre ontstijgt.

Undone draait om de 28-jarige Alma (Rosa Salazar), die na een auto-ongeluk plotseling beschikt over krachten waarmee ze zich kan onttrekken aan de aardse beleving van tijd en ruimte, die respectievelijk lineair en driedimensionaal is. Dit stelt haar bijvoorbeeld in staat om terug in de tijd reizen. Na haar bijna-doodervaring kan ze bovendien communiceren met haar overleden vader Jacob (Bob Odenkirk), een natuurkundige die jarenlang onderzoek deed naar zijn eigen ‘krachten’. In de loop van het eerste seizoen proberen Alma en Jacob de koers van het verleden bij te stellen, zodat Jacob ook weer écht tot leven komt. Het eerste seizoen eindigt met een scène waarin Alma voor een grot wacht of haar vader inderdaad naar buiten komt lopen. Haar familie maakt zich ondertussen steeds meer zorgen om Alma, aangezien haar vader en grootmoeder te kampen hadden met geestesziekten. Daardoor is het in de serie nooit helemaal duidelijk wat er echt gebeurt en wat zich allemaal afspeelt in Alma’s hoofd.

Toch lijkt Alma’s plan om haar vader weer tot leven te wekken min of meer geslaagd in het tweede seizoen. Consequentie hiervan is wel dat Alma in een andere tijdlijn terechtkomt – een tijdlijn waarin haar vader dus weer in leven is en haar naasten geen idee hebben van haar werkelijke situatie. Omdat Alma en Jacob hebben geknoeid met de wetten van tijd en ruimte zijn ze zich er wél van bewust waar ze zich bevinden. En dan zijn er nog enkele andere complicaties: ook Alma’s jongere zus Becca beschikt ineens over dezelfde krachten als Alma en in deze tijdlijn blijkt hun moeder Camila (Constance Marie) met een trauma uit haar eigen verleden te worstelen.

Omdat de plot behoorlijk gecompliceerd is, kan het geen kwaad afleveringen nogmaals te bekijken. Ook de hoofdrolspelers vinden het vaak lastig om overzicht te houden, bekennen actrices Angelique Cabral (Becca) en Constance Marie (Camila) in een gezamenlijk Zoominterview. Cabral: ‘De schrijvers moeten ons óók voortdurend uitleggen waar we precies vandaan komen, in welke tijdlijn we ons bevinden en waarom we bepaalde dingen doen. Dat is ingewikkeld, maar ik denk wel dat die flexibiliteit in tijd en ruimte de voornaamste kracht is van deze serie.’

Undone is niet alleen ingewikkeld, in emotioneel opzicht gaat de serie eveneens diep, want de schrijvers snijden zware thema’s als sterfelijkheid en schizofrenie aan. Om dit goed uit de verf te laten komen, is er volgens de actrices voor gekozen om het verleden van de personages in het tweede seizoen meer aandacht te geven. Marie: ‘Het verhaal is nooit chronologisch en dat maakt Undone zo interessant. Op die manier kunnen we óók situaties uit het verleden herbeleven, waardoor je de acties van de personages in het heden vaak beter kunt plaatsen terwijl het ze tegelijkertijd voorziet van meer reliëf.’ Cabral vult aan: ‘In Undone is het niet eng om terug te gaan naar trauma’s uit het verleden. Het is emotioneel, maar nooit naargeestig. Misschien kan de serie kijkers ertoe aanzetten naar hun eigen historie te kijken en uit te zoeken hoe ze hierdoor gevormd zijn.’

De relatie tussen de animatie en de emotionele complexiteit is daarbij cruciaal, stellen de actrices. Cabral: ‘De animatie is eigenlijk ook een personage, omdat het ons de mogelijkheid geeft om vooral bezig te zijn met acteren en niet met wat er om ons heen allemaal gebeurt.’
 
‘Ik denk dat dit verhaal niet verteld had kunnen worden in een liveactionserie,’ meent Marie. ‘Dan raak je héél snel afgeleid door computertechnieken die personages jonger moeten laten lijken, om maar iets te noemen. Dan verliest het verhaal al snel aan authenticiteit en raakt de emotionele complexiteit ondergesneeuwd. Die wisselwerking tussen de animatie en de gelaagde plot, dat máákt de serie.

Zelf zouden de actrices overigens géén behoefte hebben om hun trauma’s te verwerken door te knoeien met de tijd. Cabral: ‘We hebben allemaal weleens gedacht hoe fijn het zou zijn om het verleden bij te stellen, maar uiteindelijk zou dat natuurlijk rampzalig zijn. Zelf leef ik bovendien veel meer vanuit het determinisme: we zijn waar we zijn, daar kunnen we toch niets aan veranderen.’ Marie: ‘Als je ouder wordt, denk je steeds vaker terug aan situaties uit het verleden die je opnieuw zou willen beleven, of juist zou willen vergeten. Maar hoe meer ik te weten kom over mijn eigen geschiedenis, hoe meer ik denk: laat maar gaan. Maar in Undone is het juist cool om een persoonlijke geschiedenis te herbeleven, omdat je de personages daardoor beter leert kennen en begrijpen.’

Als er één overheersend thema is in het tweede seizoen van Undone – wederom een meesterwerkje, zowel in visueel als in emotioneel opzicht – dan is het: rommelen met de wetten van de tijd is meestal spelen met vuur. Daar komt bij dat het verleden soms simpelweg niet hersteld kán worden, naar welk moment je ook teruggaat. Zoals Camila het in de serie treffend samenvat: ‘Soms is iets te ernstig beschadigd om gerepareerd te kunnen worden.’ Undone leert ons dat je je best kunt doen om trauma’s te voorkomen, maar dat dit niet per se wenselijk of zinvol is. Tijdlijnen zonder misère bestaan niet, omdat mensenlevens zonder narigheid nu eenmaal ook een illusie zijn. Dat pendelen tussen tijdlijnen om het verleden te herstellen mag op papier misschien een uitkomst lijken, maar échte sprookjes bestaan niet. Nergens.