De bestorming van het Capitool door duizenden Trump-aanhangers, nu een jaar geleden, was zo bizar dat je bijna zou vergeten dat het echt gebeurd is. In Four Hours at the Capitol vertellen betrokkenen – zowel relschoppers als politieagenten en politici – hoe het eraan toeging. ‘Wat als ze het Capitool dagenlang bezet hadden?’

© Ashley Gilbertson / VII / Redux / VII

Politieagent Eugene Goodman staat tegenover de meute die het Capitool is binnengedrongen. Zijn wapenstok is gevallen en ligt achter hem op de grond

‘Wij zijn een groep mannen die in God geloven. En wij geloven dat de Amerikaanse manier van leven de beste manier van leven is,’ zo omschrijft Eddie Block de extreemrechtse beweging Proud Boys. De zachtaardig ogende Eddie zit in een rolstoel en is de cameraman van de Proud Boys: ‘Iedereen kent mij, want ik ben die kreupele gast die alles filmt.’ Daarna somt hij een paar van de waarden van de groep op: ‘Je slaat geen vrouwen... Je keert je niet tegen de Verenigde Staten... Dat soort dingen.’

De documentaire Four Hours at the Capitol blikt met Eddie Block en een aantal van zijn handlangers terug op de bestorming van het Capitool in Washington op 6 januari 2021 en laat daarnaast een rits politici en politieagenten aan het woord. De Capitoolbezetting was een extreem gewelddadige gebeurtenis, die aan vijf van de bestormers het leven kostte en waarbij 138 politiemensen gewond raakten; vier politieagenten maakten bovendien naderhand een einde aan hun leven.

President Donald Trump had zijn aanhangers opgestookt naar het Capitool te komen om de zogenaamd ‘gestolen’ verkiezingsuitslag aan te vechten en hem zo aan de macht te houden. Na uren geweld twitterde (!) Trump eindelijk dat de relschoppers naar huis moesten gaan.

Allemaal kennen we de beelden van de halfnaakte Trumpfan met hoorns op zijn hoofd die in de Senaat plaatsnam op de stoel van de vicepresident – de bezetting van het Capitool was een even angstaanjagend als onwerkelijk begin van 2021. Urenlang vreesden we voor de Amerikaanse democratie, maar nadat de orde was hersteld zakte de gebeurtenis ook weer snel weg te midden van al het covidnieuws.

‘Het was een soort krankzinnige Hollywoodactiefilm, maar dan in het echt – en de werkelijkheid is altijd harder, viezer en naarder’

Jamie Roberts

Regisseur Jamie Roberts (The Rise of the Murdoch Dynasty) en producer Dan Reed (Finding Neverland) zorgen er met hun documentaire Four Hours at the Capitol voor dat 6 januari 2021 ons wél naar behoren zal bijblijven. De gewelddadige chaos van die dag blijkt van seconde tot seconde te zijn vastgelegd door de bestormers zelf, en de filmmakers maken daar handig gebruik van. Als kijker voelt het daardoor alsof je er zelf bij bent, met de nodige angst en claustrofobie tot gevolg. De zorgvuldige interviews met de verschillende betrokkenen vormen de kalme tegenhanger van die chaotische liveshots. Of nou ja, kalm… Wat zij vertellen is vaak ook behoorlijk schokkend of aangrijpend.

De VPRO Gids interviewde Jamie Roberts en Dan Reed via Zoom over dit bijzondere project.

Waar waren jullie op 6 januari 2021? En realiseerden jullie je destijds meteen dat wat hier gebeurde een documentaire moest worden?

Jamie Roberts: ‘We waren hier in Londen aan het werk in de studio. Maar zodra we de livebeelden van de bestorming zagen, wisten we dat dit interessant kon zijn voor een film. Het sloot ook nog eens aan bij een onderwerp waar we al mee bezig waren.’

Dan Reed: ‘Ja, we volgden namelijk al een tijdje een paar Amerikaanse jongens die voor radicaal-rechtse sites filmen bij allerlei rellen en demonstraties. We zagen op hun sociale media dat ze ook tijdens de Capitoolbestorming live aan het filmen waren, te midden van alle actie. Al snel beseften we dat dit een van de meest gefilmde historische gebeurtenissen ooit zou worden.’

© Leah Millis/Reuters Pictures / VPRO
Jullie waren dus al bezig met de pro-Trumpgroeperingen die op die bewuste 6 januari in de aanval gingen. Hadden jullie het zodoende zien aankomen of waren jullie even geschokt als de rest van de wereld?

JR: ‘Het was natuurlijk geen toeval dat dit op 6 januari gebeurde, de dag dat de verkiezingsuitslag zou worden goedgekeurd. De camerajongens die wij volgden hadden het er allemaal al over dat het los zou gaan; er werd online veel over gepraat, duizenden mensen wilden meedoen. Dus dat het gebeurde vond ik niet zo verrassend, maar wel dat het de politie niet lukte deze mensen tegen te houden. Het ontaardde in een soort krankzinnige Hollywoodactiefilm, maar dan in het echt – en de werkelijkheid is altijd een stuk harder, viezer en naarder.’

DR: ‘Die agenten werden compleet overweldigd en zo ging de verdediging van een van de meest beveiligde gebouwen ter wereld onderuit, iets wat je echt niet verwacht in Amerika. Als je kijkt naar wat daar gebeurd is, realiseer je je dat er maar een klein groepje fanatieke mensen nodig is om een grote menigte in beweging te krijgen. Met hulp van de rest van het politiekorps van Washington lukte het nog net de tunnel te barricaderen waardoor de menigte naar binnen probeerde te gaan. Pas als je in al die livestreams van de bestormers duikt, zie je hoe ver ze wel niet waren. Wat als het al die, hoeveel waren het er, 15.000 bestormers was gelukt om binnen te komen? Wat als ze het Capitool dagenlang bezet hadden? God mag weten wat Trump dan had gedaan.’

‘De bezetting van het Capitool was extra schokkend, omdat je de Amerikaanse democratie toch als onaantastbaar beschouwt’

Dan Reed
Voor Trumps aanhangers is hij echt een messias, zo zien we in de documentaire. Onwillekeurig denk je dan toch: zoiets kan in Europa niet gebeuren, zo gek zijn we hier niet. Tegelijkertijd komen hier dezelfde complottheorieën en populistische bewegingen op. Hoe kijken jullie daar als Britten naar, met de Brexit net achter de rug?

DR (lachend): ‘Hoe bedoel je? Is Boris Johnson soms níet door God gezonden?!’

JR: ‘Politieke bewegingen die zich baseren op leugens zie je net zo goed in Europa. Inderdaad bij de Brexit: dat we door uit de EU te gaan per week 350 miljoen pond aan de National Health Service zouden kunnen geven, was compleet verzonnen. En de Brexitbeweging trok mensen aan die zich niet gehoord en niet gezien voelden door de elite, precies zoals je bij Trumps achterban ziet.’

DR: ‘Dat bestormen van instituties zie je hier trouwens ook. Zoals antivaxers die scholen lastigvallen, of journalistieke organisaties: de BBC is al eens bestormd, ITN onlangs nog. Maar die bezetting van het Capitool was extra schokkend, omdat je de Amerikaanse democratie toch als onaantastbaar beschouwt. Je ziet die gasten daar door de gangen lopen en volksvertegenwoordigers met de dood bedreigen, en je denkt echt: what the fuck? Het is heel angstaanjagend om te zien, zelfs als Europeaan. Want of we het nou leuk vinden of niet, Amerika is nog steeds belangrijk voor onze veiligheid hier.’

Toch heeft de hele gebeurtenis ook iets absurds. Veel bestormers zien er met hun rugzakken, fleecetruien en wandelschoenen uit als doorsnee Amerikaanse toeristen, tegelijkertijd zijn er ook uitzinnige personages bij, zoals ‘cowboypriester’ Couy Griffin en de bekende QAnon Shaman, met de hoorns op zijn hoofd. Hoe zijn jullie in de film omgegaan met die balans tussen serieus en bizar?

JR: ‘Ja, het lijntje tussen horror en comedy is dun. En Donald Trump speelt zelf vaak met dat lijntje: zijn politieke besluiten konden verschrikkelijk zijn, denk aan het inreisverbod vanuit islamitische landen, maar op tv zei hij voortdurend dingen waar we om moesten lachen. Diezelfde dynamiek vind je hier: we zien die QAnon Shaman met zijn hoorns en we moeten lachen, maar ondertussen worden politiemensen aangevallen die vrezen voor hun leven. Dat lachwekkende maakte het extra erg voor ze, vertelden die agenten ons: ze wilden niet vermoord worden door mensen die er als clowns uitzien.’

DR: ‘Dat surrealistische wilden we absoluut in de documentaire hebben, maar het maakt je als filmmaker ook kwetsbaar voor kritiek. Sommige recensenten – niet veel gelukkig – verweten ons dat we de bestormers een podium hebben gegeven. Onzin: als filmmakers willen wij gewoon weten wie die mensen zijn, en wat ze motiveert.’

JR: ‘We laten daarbij echt niet in het midden wat er gebeurd is. Als je de film gezien hebt, is het glashelder dat Donald Trump invloedrijk was bij deze bestorming en ook dat het een verschrikkelijke gebeurtenis was. Maar we geven wel alle kanten de kans om er iets over te zeggen. We hebben trouwens alles op alles gezet om hoofdpersonen te krijgen die heel duidelijk op de livebeelden staan, zodat je meteen ziet waarover ze het hebben. Op die manier is wat er echt gebeurd is niet voor verschillende interpretaties vatbaar.’

DR: ‘Dat is ook een mooie spanning rond deze gebeurtenis: Trump-aanhangers ontkennen dat er sprake was van geweld, maar de vele livebeelden laten daar echt geen enkel misverstand over bestaan.’

JR: ‘Precies, zo zie je dus alternatieve feiten in actie. ’

2Doc: Four Hours at the Capitol

De 2Doc Four Hours at the Capitol is te zien op NPO Start.