NPO Starttips

Onlangs verscheen een herdruk van Ruger.357 – De IRA in Limburg, met daarin een nieuw hoofdstuk over de rol van informanten bij deze terreurorganisatie. ‘Omdat er de afgelopen jaren steeds meer nieuwe feiten bekend zijn geworden over hun rol,’ aldus Paul van Gageldonk (1952), de journalist die het boek schreef.

‘In 2015 was het precies 25 jaar geleden dat er in Roermond een aanslag werd gepleegd door de IRA. Het jaar daarvoor bezochten twee leden van het rechercheteam dat destijds met die zaak bezig was de redactie van De Limburger. Ze dachten dat het vanwege die verstreken kwarteeuw misschien wel nuttig was om een boek te schrijven. Ik kreeg twintig A4’tjes, een samenvatting van het proces-verbaal en daarmee begon het. Vervolgens ben ik een jaar bezig geweest om iedereen in binnen- en buitenland te spreken die er ook maar iets mee te maken. Bij die politiemensen zat een hoop frustratie omdat de verdachten werden vrijgesproken. Zij waren er heel intensief mee bezig geweest en hadden veel bewijsmateriaal verzameld, maar dat bleek voor de rechter toch niet genoeg. Vanuit de Randstad verdween alle aandacht ook weer snel. Misschien vanwege het feit dat Limburg vrij ver weg was en alleen Britse militairen beoogd doelwit waren. Voor Limburg was het traumatisch. De angst voor meer aanslagen heeft er daar nog wel een tijd ingezeten.’

Het was niet de eerste IRA-aanslag in Nederland.
Van Gageldonk: ‘In Den Haag was in 1979 de Britse ambassadeur Richard Sykes doodgeschoten. Vermoedelijk door de IRA en eerlijk gezegd was ik dat ook vergeten. In 1988 werden er bijna tegelijkertijd twee dodelijke aanslagen gepleegd op Britse militairen in Limburg, een daarvan was ook al in Roermond. Blijkbaar werd dat niet echt gelinkt aan Nederland. Twee jaar later, in 1990, werden de Australische toeristen vermoord.’

De IRA-leden spraken Engels, hoe bleven ze onder de radar?
‘De IRA was georganiseerd in cellen, ASU’s, Active Service Units. Kleine groepjes die zo min mogelijk opvielen. In het Duitse Rijngebied woonden 100.000 Ieren, dus dat was een perfecte plek. Ook om steun te verkrijgen. Bovendien was er vrij grensverkeer tussen Nederland en Duitsland. Limburg was ideaal voor hit-and-runacties. Je pleegt een aanslag, hup de grens over, en je bent weer even uit beeld. Dat was de voornaamste reden om hier toe te slaan.’

Een dubbele vergismoord.
‘Absoluut. Een van de domste acties ooit van de IRA. Zeer amateuristisch. Men heeft gewoon de inzittenden van de eerste de beste auto met een Brits kenteken gekozen. Veel Britse soldaten die in Duitsland gelegerd waren gingen uit in Roermond, dus de gedachte was niet onlogisch. Maar dit waren toeristen die op weg naar de ferry in Calais verdwaald waren en in Roermond belandden.’

Verkeerd moment, verkeerde plaats.
‘Dat kun je wel zeggen, ja.’

Een impulsaanslag.
‘Vanuit Noord-Ierland werd deze IRA-cel behoorlijk onder druk gezet om eens wat te gaan doen. Dat zou kunnen verklaren waarom een goede voorbereiding ontbrak. Ondertussen speelde ook dat achter de schermen inmiddels de vredesonderhandelingen waren begonnen. Een aanslag laat zien dat je nog steeds een club bent om rekening mee te houden.’

Heeft de IRA ze intern gestraft?
‘Nee, bij een vergismoord gebeurde dat niet. Wel als je informatie doorspeelde. Dit soort fouten kwam zelden voor. De meeste aanslagen waren goed voorbereid, maar de cel in het grensgebied was blijkbaar niet zo capabel.’

De vermoedelijke daders zijn wel opgespoord.
‘Op een na, Desmond Gere. Die was de dagen voor de aanslag in Nederland en had ook contact gehad met degenen die terechtstonden.’ 

’Hij is direct na de aanslag teruggekeerd naar Noord-Ierland en twee maanden later door de sas, het elitekorps van het Britse leger, geliquideerd bij een IRA-munitiedepot. Die is verraden. De Nederlandse recherche had hem graag gesproken, maar ze waren te laat.’

Er was een belangrijke getuige.

‘Een Roermondenaar die elke dag naar de politiescanner luisterde en vaker tips gaf. Hij is opgevoerd als kroongetuige en zei de verdachten duidelijk te hebben herkend in een voorbijrijdende auto. De beroemde professor W.A. Wagenaar heeft aangetoond dat hij ze hooguit anderhalve seconde heeft kunnen waarnemen. Geen sterke getuigenis. Daar kwam bij dat de Oslo-confrontatie onbruikbaar was geworden, omdat de politie de foto’s van de verdachten daarvoor al in de media had verspreid. In eerste instantie werd slechts een van de vier verdachten veroordeeld, maar in hoger beroep ging ook hij vrijuit.’

Er is niemand veroordeeld?

‘Nee, en in Groot-Brittannië was men echt woedend. De rechtspraak verloopt hier ook anders dan daar. In Nederland moet er honderd procent bewijs zijn, 99,9 procent is niet voldoende.’

Had de aanslag voorkomen kunnen worden?

‘Ik denk het wel. De verdachten die terechtstonden waren voordat ze gepakt werden al een tijdje actief in het grensgebied. Ze waren ook al in beeld bij inlichtingendiensten en die konden hun foto’s zo uit het archief halen. Men had ze best wat scherper in de gaten kunnen en dat is, ook volgens het rechercheteam, onvoldoende gebeurd. Over wat daar weer achter zit bestaan allerlei theorieën.’

Zoals?

‘Bijvoorbeeld dat de IRA zwaar geïnfiltreerd was door Britse inlichtingendiensten, die het belangrijker vonden om een informant te beschermen dan een aanslag te voorkomen. Wanneer je een belangrijke informant hebt met wie je mogelijk de hele organisatie kunt oprollen, wil je misschien wel de andere kant op kijken als er iets gebeurt. Men wist bijna alles. Daar gaat het nieuwe hoofdstuk over.’

Patrick Magee, de maker van de bom die in 1984 premier Thatcher bijna het leven kostte in Brighton, was ook in Limburg.
‘In ieder geval in Nederland, maar wat zijn eventuele rol bij de aanslagen hier was is nog steeds niet opgehelderd. Ik correspondeer nog met hem, maar specifieke vragen daarover beantwoordt hij niet. Bij de presentatie van mijn boek heeft hij een lezing gehouden en dit veroorzaakte nogal wat commotie, met name onder de Britten in Nederland. Die vonden dat niet erg kies. Wij hadden hem gevraagd omdat hij al een tijd op de vredestoer was. Magee had erkend dat hij foute dingen had gedaan en heeft vervolgens toenadering gezocht tot de nabestaanden van de slachtoffers.’

Uw boek heet Ruger.357.
‘Op de begrafenis van een IRA-lid werden ooit Britse rechercheurs ontdekt en die zijn toen overmeesterd en ontwapend. Daarbij is een Ruger.357 afgepakt en die revolver is daarna verschillende keren gebruikt door de IRA. In Roermond zijn de slachtoffers met kalasjnikovs neergemaaid, maar daarna is er met die Ruger.357 nog een keer op ze geschoten. Symbolisch voor de werkwijze van de IRA.’

Een visitekaartje.
‘Ja. Dit waren wij en het kan weer gebeuren.’

Zeg ‘de Middeleeuwen’ en denk aan? 
Schrijver en regisseur Niek Barendsen: ‘Vooral “duizend jaar”. Waarvan met name de laatste drie eeuwen bekend zijn: de tijd van de pest, gilden, heksen, Leonardo da Vinci, Columbus, het begin van de Renaissance. Maar de eerste eeuwen en wat daarin gebeurde waren voor mij echt een vondst, met bijvoorbeeld Karel de Grote, Attila de Hun, Godfried van Bouillon, ridders en Vikingen. We vertellen ons historische verhaal chronologisch en thematisch; grofweg van Bonifatius via Hildegard van Bingen en Jacoba van Beieren tot Erasmus.’

De Gouden Eeuw, de Romeinen, de jaren 20 en 30, de IJzeren eeuw, de Tachtigjarige Oorlog en de jaren 60 kwamen eerder in deze reeks voorbij. Waarom koos u nu voor de Middeleeuwen?
‘Die periode is al lang een van mijn favorieten. Toen we voor Welkom bij de Romeinen filmden in Museumpark Archeon in Alphen aan de Rijn zag ik een heel mooi middeleeuws straatje. “Hier moeten we terugkomen,” zei ik tegen de vaste cameraman. En dat hebben we dan ook gedaan. Verder filmden we onder andere bij zandverstuiving Den Treek, waar Franciscus van Assisi de voeten van leprozen kust en de kruisridders richting Jeruzalem gaan.’  

Wat typeert deze serie?
‘We hadden nu nog veel meer figuranten nodig voor de massa-scènes, zoals die met de zichzelf kastijdende flagellanten. Een enorm gedoe; heerlijk. Plus paarden, en re-enactors: mensen die voor hun lol de geschiedenis naspelen. Het is echt ongelooflijk wat zij meebrengen aan kennis en spullen. Verder gaat het nu veel over Vlaanderen, want daar was in die tijd meer te beleven dan bij ons, in belangrijke steden als Brugge en Gent. Tot slot is er dit keer een making-of, zodat iedereen, inclusief wijzelf, kan zien hoe we werken.’