Terugkijktips van week 52 die je niet mag missen
Winteronderhoud
Wintergasten: Yuval Harari
Hij schreef de bestsellers Sapiens: Een kleine geschiedenis van de mensheid, Homo deus: Een kleine geschiedenis van de toekomst en 21 lessen voor de 21ste eeuw.
lees verder
Maar toch zegt Yuval Noah Harari (1976) het leven nog steeds niet te begrijpen.‘Toen ik jong was, dacht ik dat ik ooit wel iemand zou vinden die dat wel deed,’ vertelde de historicus en filosoof in oktober 2021 tegen The Guardian. ‘Maar ik ben nu 45. De kans is groot dat ik zo iemand nooit meer ga ontmoeten.’
Harari specialiseerde zich aan de Universiteit van Oxford in wereldgeschiedenis en in middeleeuwse en militaire geschiedenis. In zijn boeken, waarvan er meer dan 35 miljoen werden verkocht, stelt hij de grote vragen des levens, en die beantwoordt hij met vlotte pen en vol zelfvertrouwen. Hoe het ons apen in hemelsnaam gelukt is om naar de maan te vliegen, het atoom te splitsen en de genetische code van het leven te manipuleren, bijvoorbeeld. Twee boeken van Harari zijn ook als graphic novel verschenen.
Harari is naast auteur ook docent aan de geschiedenisfaculteit van de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem. Daar woont hij in een coöperatieve landbouwnederzetting, samen met zijn echtgenoot en zonder smartphone. Janine Abbring spreekt Yuval Harari in Tel Aviv.
Slimme spin
Anansi de spin
In het Caribisch gebied en West-Afrika groeien veel kinderen op met de verhalen van de ondeugende en slimme spin Anansi. Deze winter kunnen ook Nederlandse kinderen kennismaken met het beestje op tv.
lees verder
Tegenwoordig houdt zelfs Anansi de spin anderhalve meter afstand. Dat was in de zeventiende eeuw nog niet het geval, toen de sprookjesachtige verhalen over hem ontstonden. Anansi (Ghanees voor spin) was oorspronkelijk een een soort goddelijk wezen, maar veranderde in de loop der tijd in een spin die samen met andere dieren allerlei avonturen beleeft.
Sinds 2016 staat de verhaaltraditie van Anansi op de Nederlandse lijst van het immaterieel cultureel erfgoed. De verhalen zijn vooral bekend in Curaçao en Suriname, landen die nauwe banden hebben met Nederland. Theatermaker, kinderboekenschrijver en ‘Mr. Anansi’ Wijnand Stomp droeg samen met zijn collega, theatermaker en filmproducent Jean Hellwig, Anansi aan voor die lijst. Stomp: ‘Anansi speelt al zo veel eeuwen een rol in het hoofd van mensen. Wat bijzonder is aan het verhaal, is dat het niet vastligt, zoals sprookjes van de gebroeders Grimm, dus het kan blijven evolueren. Tegenwoordig vertel ik zelfs een sprookje waarin Anansi en de krokodil anderhalve meter afstand moeten houden.’
Stomp en Hellwig vinden het belangrijk dat meer kinderen kennismaken met de verhalen van Anansi. De traditie is ontstaan op de koloniale plantages, uitingen van hun eigen cultuur waren voor tot slaaf gemaakten verboden, maar door middel van Anansiverhalen kon er toch stiekem gepraat worden over ‘thuis’. De verhalen boden steun voor de onderdrukten en werden een vorm van protest, waarin Anansi alles en iedereen overwon. Nog steeds worden de verhalen van generatie op generatie doorgegeven.
In de loop van de jaren moderniseerden de verhalen en werden ze ook geschikt voor kinderen, vol met humor en levenslessen. ‘Momenteel is er door het streven naar inclusie en de black lives matter-protesten steeds meer aandacht voor het slavernijverleden. De verteltraditie van Anansi past hier uitstekend bij, één van de redenen dat die levend moet blijven,’ zegt Stomp. Hij heeft in zijn leven al honderden voorstellingen gegeven over Anansi in theaters en op scholen. Elke keer weer met nieuwe verhalen, passend bij de tijdsgeest: ‘De Anansi-verhalen inspireren iedereen en iedereen kan zich wel ergens in herkennen.’
Vandaag gaat de Nederlandse animatieserie over Anansi van start, met stemmen van o.a. Shirma Rouse en Roué Verveer. De traditionele verhalen zijn bewerkt door presentator Iven Cudogham, die u kunt kennen als de vader van een Surinaams-Nederlands gezin met zeven kinderen uit het programma Een huis vol. Stomp: ‘Iven was verbaasd dat er nog geen bioscoopfilm over Anansi bestaat. Nu hopen dat Disney dit sprookje niet van ons afpakt.’
Pijnlijk taboe
Tot kafri’s en koelies gemaakten
Solidariteit tussen mensen van kleur wordt soms gehinderd door onderlinge vooroordelen of zelfs racisme.
lees verder
‘Hindostanen zien zichzelf niet als zwart. Ze denken dat ze meer zijn omdat ze witter zijn. Ik denk dat ze zich daarom niet bij ons scharen,’ aldus Ilse Adams, een activist van Afro-Surinaamse komaf. Haar radicale uitspraken over hindostanen legt de negatieve, soms zelfs racistische gevoelens bloot tussen Afro-Surinamers (door hindostanen beschimpend kafri’s genoemd) en hindostanen (vaak negatief bestempeld als koelie).
Hindostanen zijn mensen uit India die na de afschaffing van de slavernij als goedkope contractarbeiders naar koloniaal Suriname werden gehaald en het werk van de Afro-Surinaamse (ex-)slaven op de suiker- koffie en cacaoplantages overnamen. De wortels voor de negatieve sentimenten tussen de twee grootste bevolkingsgroepen uit Suriname liggen deels in dit verleden.
In de documentaire Tot kafri’s en koelies gemaakten onderzoekt de 36-jarige presentator Rajiv Bhagwanbali, die opgroeide in een traditioneel hindostaans gezin, waar de onderlinge verhoudingen vandaan komen en hoe die vandaag nog doorwerken.