Uit elkaar – en dan?

Het zette Jensen aan het denken. Waarom scheiden mensen eigenlijk? En wat betekent het als zo veel mensen uit elkaar gaan? Voor henzelf? Voor het kind? En voor de samenleving? Om tot inzichten te komen spreekt Jensen met bevriende ouders van het schoolplein over hun scheidingsverhaal, met deskundigen en met kinderen van gescheiden ouders – cijfers van het CBS wijzen uit dat kinderen van gescheiden ouders zelf later twee keer zo veel kans hebben op een relatiebreuk.

Om te ontrafelen waarom Jensens eigen relatie op de klippen liep, pleegt zij in elke podcastuitzending een belletje met haar ex. Dat levert behalve geestige anekdotes (‘Goh, ik merk dat ik beter naar je luister nu ik er een opnamemicrofoon bij houd’) ook een leerzaam inkijkje in een proces waarin twee exen na gekibbel (‘We weten nog steeds op elkaars rode knoppen te drukken’) gedurende de afleveringen nader tot elkaar komen. De VPRO Gids sprak met Jensen over de podcastreeks.

het artikel gaat verder onder dit kader

Als mensen verliefd worden treedt een bepaald mechanisme in werking, als ze uit elkaar gaan een heel ander. Frénk van der Linden, die als kind van gescheiden ouders in de podcast aan het woord komt, omschrijft dit als volgt: ‘Als we elkaar treffen zijn we overgeleverd aan heerlijke driften en emoties. Er worden gedichten geschreven en er wordt geneukt. En als we uit elkaar gaan, worden die emoties en driften als een sok binnenstebuiten getrokken en dan zijn het donkere driften en negatieve emoties.’ Hoe kijk jij tegen dit laatste proces aan, waarin partners vaak elkaar de schuld in de schoenen schuiven?

Jensen: ‘Het gesprek dat ik in de tweede aflevering voerde met relatiepsycholoog Jean-Pierre van de Ven gaf mij veel inzicht. Daarin legt Van de Ven uit hoe mensen een zogenaamde exitstrategie formuleren. Een soort gestold narratief waarin de ex-partner volledig wordt zwartgemaakt, om daarmee de eigen pijn en het verdriet af te wenden. Als therapeut ontvangt Van de Ven dagelijks veel mensen in zijn praktijk met relatieproblemen. Hij vertelt dat voor mensen die een vergevorderde vorm van een dergelijke exitstrategie in hun hoofd hebben relatietherapie weinig zinvol is.’

In de podcastserie maakt het gekibbel tussen jou en je ex Jaime geleidelijk plaats voor meer wederzijds begrip. Had het maakproces een therapeutische werking?

‘Mijn ex en ik gingen voor de laatste aflevering, “Het scheidingsritueel”, naar een scheidingstherapeut die is gespecialiseerd in de SCHIP-aanpak: een postrelationele therapie die ex-partners samen doorlopen [de afkorting SCHIP staat voor samenkomen, conflict- en verliesverheldering, helpend horen, integratie en partners, red.]. Bij een relatiebreuk is er namelijk iets misgegaan in de liefdesrelatie. Die liefdesrelatie is weliswaar voorbij, maar je moet wél als ouders verder. Conflicten en irritaties werkten bij ons door na het uit elkaar gaan. We hebben ontrafeld wat er niet goed ging in de relatie. Na onze eerste ontmoeting met de therapeut hebben we niet meer gekibbeld, dat was absoluut een positieve bijvangst. Het is belangrijk om hulp die trajecten zoals de SCHIP-aanpak en het overheidsprogramma Scheiden zonder schade aanreiken te omarmen – zeker als scheiden de maatschappelijke norm wordt.’

Filmjournalist Gawie Keyser leert de luisteraar in aflevering vijf dat je lessen kunt trekken uit films. Zo vertelt hij over de Amerikaanse echtscheidingsklassieker Kramer vs. Kramer uit 1979: ‘Ted Kramer is meer met zijn werk dan met zijn gezin bezig. Zijn echtgenote Joanna is huisvrouw, maar zij wil ook graag werken. Dat leidt tot conflict.’ In Marriage Story uit 2019 hebben beide ouders, toneelregisseur Charlie en rijzende steractrice Nicole, juist een gelijkwaardige taakverdeling binnen het gezin. En toch draait hun relatie uit op een scheiding, volgens Keyser vanwege onderlinge professionele concurrentie en jaloezie. Je kunt je afvragen: past een huwelijk nog wel in de moderne tijd?’ 

‘In een relatie moet je iets van je eigen identiteit opgeven. Als je erg bezig bent met zelfontwikkeling is er minder ruimte voor de ander. Maar mensen willen zich ontwikkelen, en vrouwen zijn nog lang niet uitgeëmancipeerd. De traditionele vorm past niet meer. Kijk maar naar Scandinavische landen, daar heeft men het hoogste echtscheidingspercentage van de westerse wereld. Het zou interessant zijn om nieuwe vormen van relaties te ontdekken. Ik zie bijvoorbeeld de emotionele waarde van een levensgetuige: iemand die tijdens je leven overal intiem bij is – en die persoon kan dus iemand anders dan je partner zijn. Maar voor mijn gevoel zijn we daar als maatschappij nog lang niet. Niet op praktisch vlak, bijvoorbeeld wat betreft het aantal woningen dat nodig is in een scheidingsmaatschappij. Maar ook op het gebied van taal en beeldvorming valt er terrein te winnen. Het lijkt me wenselijk om andere woorden te ontwikkelen voor termen als gebroken of samengesteld gezin. In Scandinavië wordt een stiefmoeder “bonusmoeder” genoemd en een samengesteld gezin een “extra familie”. Een film als La dea fortuna vind ik inspirerend. Daarin belicht de Turks-Italiaanse regisseur Ferzan Özpetek het verhaal van een homostel dat twee kinderen in de schoot geworpen krijgt wanneer een gescheiden moeder overlijdt. De film biedt daarmee een visueel kader voor een alternatieve gezinsvorm. Ook is het belangrijk dat scholen aandacht besteden aan het thema scheiden en aan hoe een gezin er in andere vormen uit kan zien. Juf Dewi uit Vicky’s klas pakte deze thema’s op in haar groep nadat zij geconfronteerd werd met de emoties van haar leerlingen over het onderwerp. Het is belangrijk dat kinderen leren dat zij niet afwijken van de norm. Dat kinderen van gescheiden ouders niet anders zijn.’