Het nut van schuldgevoel

Volgens onderzoek kampt elke Nederlander dagelijks gemiddeld twee uur met een milde vorm van schuldgevoel. Dat kan gaan om tóch die sigaret opsteken of een lastig telefoontje uitstellen tot een geliefde in de steek laten of een ernstig misdrijf. Roos van Ees en Wederik de Backer onderzoeken het begrip schuld in een zesdelige podcast voor NRC en De Standaard. Ze spraken tientallen mensen over begrippen als zonde, genoegdoening en berouw, en over de daden waaraan ze zelf schuldig zijn. Elke aflevering heeft één hoofdpersoon. In de eerste is dat schrijver Saskia de Coster, die vertelt over het overspel dat ze pleegde toen haar partner zwanger was. Dat blijkt nog maar een mild opstapje naar de rest van de serie, die ons meeneemt naar de donkerste plekken van de menselijke geest.

Zo komt er een man aan het woord die tijdens een kroegruzie iemand met een barkruk invalide sloeg. Theaterregisseur Marcus Azzini vertelt uitgebreid over het interne proces dat hij doormaakte nadat hij beschuldigd werd van grensoverschrijdend gedrag. Een moeder deelt hoe ze haar gezin verwoestte door de trauma’s uit haar eigen verleden en haar cocaïneverslaving. En in de allerpijnlijkste aflevering bekent een dader van seksueel geweld tegen een minderjarige hoe hij tot zijn vergrijp kwam. Geen wonder dat elke aflevering begint en eindigt met allerlei waarschuwingen en verwijzingen naar hulplijnen. De acties van de hoofdpersonen worden niet vergoelijkt, ook niet door henzelf. Wel maakt de podcast inzichtelijk tot welke psychologische processen het kan leiden als je een ander iets vreselijks aandoet.

De bekentenissen van de geïnterviewden worden geanalyseerd door een drietal deskundigen: psychotherapeut Frans Schalkwijk, officier van justitie Disa Jironet en theoloog en filosoof Ger Groot. Zij zijn over het algemeen mild voor de schuldigen, die dan ook allemaal blijk geven van een sterk ontwikkeld geweten. Samen formuleren de deskundigen wat de functie van het schuldgevoel is: uiteindelijk helpt het om een beter mens te worden met meer gevoel voor anderen.

Een schuldgevoel is niet altijd prettig, maar dus wel nodig en net zo menselijk als het maken van fouten en het kwetsen van anderen. Mijn schuld is een fascinerende ontleding van het concept en alles wat erbij komt kijken, die helpt begrijpen hoe wij schuldenaars in elkaar steken. Voor het gemoed is het wel beter om niet alle afleveringen achter elkaar te luisteren.