‘Deze tijden vragen om een dosis dwaas optimisme’

In de nieuwe striproman Eeuwig 1913 van Marcel Ruijters (1966) is de tijd permanent teruggezet naar het jaar 1913. Hoofdpersonage Pola Kazoni is schrijver en trambestuurder. Ze groeide op op een afgelegen eiland, maar woont sinds kort op het vasteland. Het groepje excentrieke schrijvers waartoe ze behoort, wordt in de gaten gehouden door spionnen van de cultuurkamer. Pola raakt betrokken bij een geheim genootschap, de aarde blijkt van kaas gemaakt en er zit een kattenluik in de hemel waaruit alle ontevreden zielen worden geloosd.

Ruijters maakte met Eeuwig 1913 een vrolijke en absurdistische satire op de huidige tijdgeest, naar eigen zeggen zonder een pamflet te hebben willen maken over wat er allemaal mis is in de wereld. 'Mijn vriendin zei ooit tegen me dat ik haar de oren van het hoofd klets over politieke dingen die ik online lees, maar dat ze dit niet terugzag in mijn werk,' legt Ruijters uit. 'Politiek interesseert me, maar ik ben niet voor niets geen politiek cartoonist. Alles wat ik om mij heen zie moet ik als het ware coderen en door een aantal filters proppen. Zo ontstaat er een verhaal dat wel ergens op slaat, maar helemaal zijn eigen universum neerzet.' 

In welk opzicht reflecteert Eeuwig 1913 de huidige tijdgeest? 'Kort gezegd hebben we mijns inziens helemaal geen zin in de toekomst. Er zijn veel problemen in de wereld die er al een tijdje liggen, maar we hebben geen idee hoe we die moeten oplossen. Men vreest voor zijn levensonderhoud, de zee zit vol met plastic en er zitten nazi's in het parlement. Daarom is de tijdgeest buitengewoon nostalgisch, men verlangt naar een verleden dat veiliger leek. Dit verlangen heeft ook te maken met het feit dat technologie ons telkens weer vooruit duwt, als een soort pistool in je rug. Veel mensen bevalt dat niet. Op veel technologische dingen zit ik zelf ook niet te wachten. Papieren media, waar ik altijd voor heb geleefd, zijn onder druk komen te staan. Ik teken nog steeds op papier, met potlood en inkt, want ik heb echt een fetisj voor dit materiaal.'

In het vriendenclubje rondom Pola zitten verwijzingen naar excentrieke schrijvers die Ruijters door de jaren heen inspireerden, onder wie Paul van Ostaijen. Andere verwijzingen zijn minder subtiel. 'Die spionnen met gluurvergunningen zijn een directe verwijzing naar de surveillancestaat. Bij ons bestaat er weliswaar geen cultuurkamer die toneelstukken censureert, maar er worden nu wel veel dingen afgeserveerd omdat ze niet commercieel genoeg zijn. Daarbij kun je met veel zaken gelazer krijgen. In mijn verhaal zit af en toe een seksscène, en als ik die zou exposeren, zou ik geheid klachten krijgen. Tien jaar geleden was dat nog ondenkbaar.'

In 2015 kreeg de eigenzinnige Ruijters de Stripschapprijs voor zijn volledige oeuvre. Een gevarieerd oeuvre, dat bestaat uit in eigen beheer uitgegeven undergroundstrips, een graphic novel geïnspireerd op middeleeuwse houtsneden, een bewerking van De goddelijke komedie en een biografische striproman over schilder Jheronimus Bosch.

Door de strips van Jacques Tardi en diens reeks Isabelle Avondrood raakte Ruijters al vroeg geïnteresseerd in de jaren tien van de twintigste eeuw. 'Ik was gefascineerd door mannetjes met bolhoeden en auto's die er toen nog uitzagen als sierlijke koetsen. Allemaal erg fijn om te tekenen. Maar vanwege het hoogstpersoonlijke stempel dat Tardi op die tijd heeft gedrukt, heb ik het lang niet aangedurfd er iets mee te doen. Als jonge auteur ben je bang om van plagiaat te worden beschuldigd. Een groot voordeel van ouder zijn is dat je beter weet waar je mee bezig bent.

Eeuwig 1913 is een soort synthese, het aan elkaar breien van oudere ideeën die ik eerder in korte strips heb behandeld maar waar meer in zat. Nu verbind ik aan genoemde tijdgeestelementen ook het idee dat wetenschap nog een soort magische kwaliteit had, de geboorte van de abstracte kunst en de theosofische beweging. Deze newagebeweging was een schrikreactie op technologische ontwikkelingen. Je ziet nu ook veel mensen in dit soort waanideeën vluchten.'

Eeuwig 1913 is het derde album op rij met het personage Pola Kazoni. Ze dook in Het 9e eiland als bijfiguur op en werd het dragende personage in vervolg Pola en in het nieuwe avontuur. Wat fascineert Ruijters zo aan haar? 'Pola is pienter, onbevangen en heel naïef. Een combinatie die goed werkt als het hoofdpersonage in een voor haar nieuwe wereld terechtkomt en de lezer aan het handje moet nemen. Ze is vrij van veel waarden en wetten omdat ze in grote isolatie is opgegroeid. Haar optimisme vind ik prettig omdat ik zelf vrij pessimistisch ben. Deze tijden vragen om een dosis dwaas optimisme.’

Ruijters stelt zijn heldin zwaar op de proef. Dat ze op een gegeven moment wordt opgesloten in een gesticht vond de auteur pijnlijk om te tekenen, ook al ontsnapt ze uiteindelijk. 'Normaliter plaats je de hoofdpersoon voor problemen en in stressvolle situaties waar hij of zij zich uit moet redden, en dan heb je een avontuur. Maar dat is lastig wanneer je erg van je personages houdt. Pola is voor mij een soort dochter. Toch moest ze opgesloten worden, want ik wilde de onderdrukking van de vrouw aankaarten. In die tijd werden immers heel veel mensen weggestopt omdat ze "lastig" waren, niet in de maatschappij pasten of vanwege hun homoseksualiteit als een schande voor de familie werden gezien.'