VPRO Gids 14

4 april t/m 10 april
Pagina 10 - ‘Alles heeft een (algo)ritme’
papier
10
© VPRO Gids
abonneer

Cadeautje!

Je leest dit artikel gratis. Wil je meer van de VPRO Gids? Neem een abonnement. Nu 12 weken voor slechts 10 euro. Ik wil meer lezen →

Alles heeft een (algo)ritme

Elja Looijestijn

Het Eurovisiesongfestival gaat dit jaar niet door, gelukkig is er het eerste AI Songfestival, met liedjes die zijn geschreven met behulp van kunstmatige intelligentie. ‘We letten er vooral op of er creatieve grenzen worden verlegd.’

© VPRO Gids

Team Uncanny Valley, Australië

Kunstmatige of artificiële intelligentie (AI) kan veel: gezichten herkennen, een gesprek voeren, pokeren en een cover van de VPRO Gids maken (zie kader). AI kan zelfs muziek maken. Daarom organiseert de VPRO het eerste AI Songfestival. Net als bij het Eurovisiesongfestival strijden artiesten uit allerlei landen met hun liedjes tegen elkaar. Het publiek en een vakjury kiezen uiteindelijk de winnaar.
Maar er zijn ook verschillen: de liedjes moeten zo veel mogelijk door technologieën als machine learning, natural language processing, neurale netwerken en deep learning tot stand zijn gekomen. Door te leren van eerdere succesvolle inzendingen van het Eurovisiesongfestival, en aangestuurd door slimme en creatieve mensen, moeten de computerprogramma’s uiteindelijk met de ultieme songfestivalsong komen.
Na een oproep eind 2019 schreven zich 25 teams in uit allerlei Eurovisielanden, zoals Duitsland, Frankrijk en Australië. Zij kregen de beschikking over muziek en tekst van eerdere songfestivalliedjes, maar mochten ook hun eigen input gebruiken. Dertien teams stuurden uiteindelijk een liedje in, en vanaf 10 april staan de inzendingen online en kunnen luisteraars stemmen op hun favoriete nummer.

Er is ook een vakjury, die onder leiding staat van Vincent Koops, senior data scientist bij RTL, en verder bestaat uit ondernemer Ed Newton-Rex van Bytedance, het bedrijf achter de populaire app TikTok, en de vooraanstaande AI-muziekwetenschapper Anna Huang. Koops studeerde muziekcompositie aan de HKU en promoveerde in de kunstmatige intelligentie op harmonieën gemaakt door computermodellen. Dat maakt hem een ideaal jurylid voor een wedstrijd als deze. ‘Mensen kennen kunstmatige intelligentie vooral van bijvoorbeeld zelfrijdende auto’s,’ zegt hij. ‘Of ze zijn bang dat hun werk geautomatiseerd wordt en dat ze hun baan kwijtraken. Zo blijft de technologie abstract en kil.

Het AI Songfestival laat zien dat je ook plezier kunt hebben met AI en dat het creatieve grenzen kan verleggen. Vergelijk het met de uitvinding van de elektrische gitaar: het biedt allerlei nieuwe mogelijkheden en opent deuren voor nieuwe genres in de muziek.’ Koops gebruikt zelf ook kunstmatige intelligentie in zijn composities. Zo maakte hij een neuraal netwerk, dat hij liet luisteren naar alle strijkkwartetten van Haydn. ‘Het leert hoe de muziek in elkaar zit en daarna kun je het netwerk vragen zelf een soortgelijk stuk te maken. Dat is dan niet ineens een geweldig strijkkwartet, maar er zitten wel interessante gedeeltes in die ter inspiratie kunnen dienen.’

Internationale deelnemers

Net als het echte Eurovisiesongfestival heeft ook het AI Songfestival een inzending uit Australië. Uncanny Valley Studios is gespecialiseerd in door kunstmatige intelligentie gemaakte muziek en schreef al eens een kersthit met AI. ‘Ik ben gek op het songfestival, net als alle Australiërs,’ e-mailt teamlid Caroline Pegram. ‘We maken gebruik van een combinatie van onze eigen technologieën om met AI en machine learning muziek te genereren. Samen met automatische tekstverwerking en wat menselijke productievaardigheden moeten we tot het uiteindelijke resultaat komen.’ Hoe het zal klinken? ‘Bonkers, hopefully. That’s the idea right?’
 ‘Muziek is uiteindelijk ook data, al sta je daar meestal niet bij stil’
Dirk Bongers
Ontwerper en kunstenaar Albertine Meunier van het Franse team deed zelfs een poging om de Franse inzending voor het Eurovisiesongfestival te worden. Daar werd ze afgescheept met een standaardafwijzingsmail, maar samen met onder anderen een neurowetenschapper en een expert in quantumcomputers doet ze bij het AI Songfestival wel echt mee. ‘We zijn geen experts op dit vlak, dus de concurrentie zal misschien een beter liedje maken. Maar we hebben gewoon graag lol met computers,’ laat ze weten. ‘Er zijn allerlei opensourceprogramma’s beschikbaar om te gebruiken. We beginnen waarschijnlijk met een tekst en bouwen daar de muziek omheen.’

Nederlandse kanshebbers

Er doen twee Nederlandse teams mee aan het AI Songfestival. Een van die teams, met daarin onder anderen rapper Willie Wartaal, wordt gevolgd in een YouTubeserie. Maar ook in Geleen werkt men aan een hit. Daar zit de start-up CompuTD, opgericht door drie pas afgestudeerde datawetenschappers.
‘De missie van ons bedrijf is het demystificeren en begrijpelijker maken van AI,’ zegt Dirk Bongers, een van de teamleden. ‘Veel bedrijven denken dat ze geen bruikbare data hebben om hun processen slimmer te maken, maar daar vergissen ze zich vaak in. Muziek is uiteindelijk ook data, al sta je daar meestal niet bij stil.
Daarom wilden we graag meedoen.’ Bongers en zijn collega’s hebben wel wat muziekkennis, maar ze benaderen de liedjeswedstrijd vooral van de technische kant. ‘Eerst hebben we alle informatie in de computer ingevoerd: de liedjes, de songteksten, het aantal punten dat ze hebben gekregen, de periode waarin ze werden geschreven en het sentiment dat in die periode heerste. Ook die informatie kan bijdragen aan het resultaat. We ontwikkelen elk onderdeel van het liedje apart, zoals de melodie, de akkoorden en de bas. Vervolgens maken we gebruik van een technologie uit de swarm robotics, die weer is gebaseerd op het gedrag van bijen, om alle AI te laten samenwerken.’
Het resultaat moet een typisch songfestivalnummer worden: een popliedje dat rustig begint en toewerkt naar een hoogtepunt. Uniek aan hun inzending is de geringe menselijke invloed, zegt Bongers. ‘Het liedje is helemaal door de data gemaakt, ook de tekst wordt gegenereerd door AI. Een computerstem klinkt alleen nog vrij robotisch, daarom zal een menselijke artiest de tekst inzingen.’

Douze points

Teams krijgen namelijk meer punten van de jury naarmate ze minder menselijke invloed in hun liedje hebben, vertelt jurylid Vincent Koops. Enige hulp van een mens hebben de kunstmatige componisten namelijk nog wel nodig om een prettig in het menselijk gehoor liggend lied te maken. Koops en zijn collega’s beoordelen de toepassing van kunstmatige intelligentie in de inzendingen.
Vincent Koops: ‘Ik wil niet het beeld creëren dat iemand die geen ontwerper is designproblemen kan oplossen’
Elk team moet behalve een audiobestand namelijk ook een verslag van de werkwijze inleveren en het liefst de technologie open source beschikbaar stellen, zodat andere mensen er verder mee kunnen experimenteren. ‘We bekijken hoe de deelnemers te werk zijn gegaan en of ze AI hebben gebruikt op een originele en bijzondere manier. We letten er vooral op of er creatieve grenzen worden verlegd en of het liedje bijdraagt aan de ontwikkeling van het vakgebied. Of het ook leuke liedjes zijn, vind ik wel belangrijk, maar dat oordeel laat ik aan het publiek over.’

De cover van deze week

Vincent Koops is data scientist, componist en doctor in de kunstmatige intelligentie, maar ontwerper is hij niet. Toch staat de cover van de VPRO Gids deze week op zijn naam. Hij bouwde het neurale netwerk dat de cover genereerde uit vijfhonderd eerdere omslagen.

Wat is een neuraal netwerk eigenlijk?
Koops: ‘Dat is een computermodel dat min of meer is geïnspireerd op de werking van menselijke hersenen. Beide bestaan uit vele neuronen die met elkaar in verbinding staan en samen een probleem proberen op te lossen. Voor dit probleem heb ik een generative adversarial network gebruikt, dat bestaat uit twee concurrerende neurale netwerken die samen nieuwe realistische output genereren. Je geeft zo’n netwerk informatie en het leert dan zelf wat het moet maken. Als je er bijvoorbeeld heel veel plaatjes van verschillende honden in stopt, begrijpt het netwerk uiteindelijk hoe honden eruitzien en kan het zelf ook een hond tekenen. Ik heb in mijn vrije tijd dit neurale netwerk gebouwd om plaatjes te genereren. Dat deed ik eerst met scènes uit Goede tijden, slechte tijden.’

© Vincent Koops

En nu dus met VPRO Gids-covers.
‘Ik heb het neurale netwerk vijfhonderd gidscovers laten zien en het heeft ongeveer twaalf uur lang getraind. Dat betekent niet dat het netwerk een gemiddelde cover uitrekent; het probeert op een abstract niveau te begrijpen wat een afbeelding een VPRO Gids-cover maakt. Het leert wat overeenkomstig is en juist niet: er staat bijvoorbeeld vrijwel altijd een VPRO-logo bovenaan, dat kan verschillende kleuren hebben. Omdat de covers zo divers zijn, kun je niet echt leren hoe een VPRO Gids-cover eruitziet, maar het netwerk probeert het wel. Daardoor wordt het resultaat zo boeiend. Het netwerk maakte uiteindelijk een serie covers en daaruit hebben we de interessantste gekozen.’

Kan onze artdirector Beate Wegloop nu stoppen met werken?
‘Ik wil niet het beeld creëren dat iemand die geen ontwerper is designproblemen kan oplossen. Een neuraal netwerk kan alleen een heel specifiek probleem oplossen. Het kan (nog) geen nieuw concept voor een cover bedenken, daarvoor is nog steeds menselijke creativiteit nodig. Dit is juist een voorbeeld van hoe kunstmatige intelligentie ons menselijke brein kan aanvullen. Sommige beelden doen denken aan expressionistische kunst, maar dat is toeval.’

Code en uitleg om zelf een model te trainen om beelden te genereren is te vinden op: github.com/hvkoops/vpro-gids-gan-covers