Lezen

Wie naar een film of serie met ondertitels kijkt, zal die ondertitels lezen, zelfs als diegene de taal die in de film of serie wordt gesproken machtig is. Toch noemen wij deze activiteit niet lezen, men is een film of serie aan het kijken.
Maar een stripalbum lees je, ook als het beeld daar belangrijker is dan het woord. Peuters lezen ‘boekjes’ waarin helemaal geen woorden voorkomen.

Waar het bewegend beeld begint, houdt het lezen doorgaans op.

Omdat de tekst zelf niet neutraal is, is het moeilijk vol te houden dat lezen een neutrale bezigheid is. Hetzelfde geldt voor kijken. Kijken naar een film en kijken naar de buurman zijn echter verschillende soorten bezigheden.
De buurman is, uitzonderingen daargelaten, geen kunstwerk, maar ook hij kan geduid worden.

Net als kijken is lezen niet altijd goed voor je. Het hangt er vanaf wát je leest. Hoe je leest. Hooguit kan worden gesteld dat lezen goed is voor de leesvaardigheid. Op het einde van De dood in Venetië (Thomas Mann) twijfelt de hoofdpersoon, de schrijver Von Aschenbach, aan het nut van ‘vorming van de jeugd door de kunst’. Hij meent dat dichters – in de Duitse, dus ruime zin van het woord; schrijvers – door hun kunst naar de afgrond worden gevoerd en hun lezers daar ook heen voeren.

Men zou zich met een roman of een gedicht moeten verbinden. De meest voor de hand liggende manier is om roman of gedicht op het eigen leven te betrekken, zoals men ook het lezen van een gebruiksaanwijzing op het eigen leven betrekt.

Romans zijn indirecte gebruiksaanwijzingen voor het leven, waarbij het naakte nut zelden vooropstaat.
De techniek van het lezen leert de lezer zich kritisch en toch open, in het besef van eigen feilbaarheid, te verhouden tot die gebruiksaanwijzingen.