Een papierloos bestaan

In Nederland zijn relatief veel kansen op werk, een opleiding, gezondheidszorg, kortom een goed bestaan. Maar één ding is daarvoor wel essentieel: de juiste papieren. Enkele tienduizenden mensen leven in ons land zonder paspoort of verblijfsvergunning, soms al het grootste deel van hun leven. Over die groep mensen gaat de vierdelige documentaireserie Leven in limbo van Human.

Dezelfde makers die in De wasstraat op sympathieke wijze de medewerkers van een wasstraat in Deventer portretteerden, gingen nu naar Rotterdam. Daar ontmoetten ze bijvoorbeeld de Braziliaanse Ruth en haar dochter Emilia, die qua verblijfsvergunning precies tussen wal en schip valt. Bing woont al negentien jaar in Nederland en werkt als schoonmaker om haar familie in de Filippijnen te helpen. Amro leeft op straat en bestaat officieel helemaal niet, omdat zijn ouders zijn geboorte nooit hebben aangegeven bij de autoriteiten.

Ook Connie van den Broek is een van de hoofdpersonen in de serie. Hij richtte in 2004 het Rotterdams Ongedocumenteerden Steunpunt (ROS) op. Mensen zonder papieren kunnen daar terecht voor noodopvang, juridisch advies, taallessen en toegang tot gezondheidszorg. Ook helpen ze mensen bij een vrijwillige terugkeer naar hun land van herkomst.

Van den Broek: ‘Veel arbeidsmigranten, of hun familieleden: bijvoorbeeld Turken, Marokkanen of Kaapverdianen die hier ooit zijn gekomen om te werken, maar nooit de juiste papieren hebben bemachtigd. En een klein groepje uitgeprocedeerde asielzoekers. De meeste azc’s zijn in het oosten en noorden van het land. Mensen die daar op straat komen te staan, trekken naar steden in de Randstad en in de rest van West-Europa. Daar verdwijnen ze in de anonimiteit en leiden ze een seminomadisch bestaan.’

‘We zijn zeer deskundig in het voeren van slechtnieuwsgesprekken. Voor veel mensen kunnen wij heel weinig betekenen, maar hoop sterft het laatst. Ondanks alle informatie die ze van ons krijgen, blijven ze hopen dat er een mogelijkheid is om een verblijfsvergunning krijgen. Als die kans er is doen we er alles aan, maar we moeten ze vaak teleurstellen.’

‘Het vreemdelingenbeleid is na 9/11 verhard en daar hebben veel mensen last van. De regels voor gezinshereniging en -vorming zijn verscherpt. Voor 1998 kreeg je een verblijfsvergunning als je met een Nederlander trouwde. Dat is allang niet meer zo. Vandaar dat er veel ongedocumenteerden zijn onder arbeidsmigranten. Iemand die hier is gekomen voor werk kan zijn gezin vaak niet legaal laten overkomen. Het beleid wordt steeds repressiever, ook onder politieke en maatschappelijke druk. We merken dat de Europese landen vooral niet de gekke henkie van Europa willen worden. Voer je een te soepel immigratiebeleid, dan word je het afvoerputje voor migranten. Er is een constante druk om strenger te worden. De manier waarop dat gebeurt, overschrijdt de beschavingsgrenzen.’

‘Het is niet geregeld, uit de aard van de zaak. Er is nauwelijks beleid, er zijn alleen stoere uitspraken voor de bühne om onderbuikgevoelens te bevredigen. Op gemeentelijk niveau is het anders, want daar zit men met de problemen. Als mensen dakloos door de gemeente zwerven, kan dat overlast geven. Maar daklozeninstellingen krijgen weer geen subsidie voor ongedocumenteerden. Dat soort schurende zaken horen wij de hele dag.’

‘Betrouwbare informatie geven is ook helpen. Zo kunnen we voorkomen dat ze uitgebuit worden door louche advocaten en zogenaamde verblijfsbemiddelaars. De wanhoop is een interessante markt, dus er zijn types die voor veel geld van alles beloven aan mensen die het Nederlandse rechtssysteem niet kennen.’

‘Oei, oei, ik vrees dat ik te oud ben om mezelf te overschatten. De documentairemakers hebben ons een jaar gevolgd, dus ze hebben een mooi beeld kunnen krijgen. Maar het is zeer betrekkelijk. Mijn ervaring is dat het helemaal niets uitmaakt wat we tegen de camera roepen. Het enige wat misschien blijft hangen, zijn wat schrijnende beelden.’