Festivalgevoel op de bank

Vaste routines en dichtgetimmerde draaiboeken, daarmee hoef je bij Henk van Engen niet aan te komen. Met zijn vakkennis als basis – voordat hij regisseur werd werkte hij twintig jaar als editor en schakeltechnicus – volgt hij tijdens opnames vooral zijn intuïtie. Zo houdt hij zijn werk boeiend en blijft hij zichzelf vernieuwen. Maar wat hij de kijker voorschotelt, staat altijd in dienst van de muziek. Van Engen heeft een flinke staat van dienst. Het eerste programma dat hij twintig jaar geleden regisseerde was PaPaul van Paul de Leeuw, een walhalla als je houdt van onvoorspelbaarheid, en kort daarop begon hij registraties van muziekfestivals te maken. Daarnaast was hij jarenlang regisseur van De wereld draait door, hij maakte On Stage en VPRO Mondo en is de vaste regisseur van Matthijs gaat door.

Van Engen: ‘Klopt, zij is tegenwoordig technisch producer bij NEP, zodat we wel eens samen aan de vergadertafel zitten. Ik geniet echt van mijn werk, elke keer streef ik ernaar om samen met het team iets nieuws te doen. We maken nooit hetzelfde rondje. De kunst van vernieuwen is het loslaten van de gedachte: we gaan het zo doen, want zo doen we het altijd en dat werkt. Ik laat me het liefst overvallen door wat er in de studio gebeurt. Vergelijk het met opvoeden: kinderen hebben een open blik, maar als wij ze gaan opvoeden en regels opstellen, raken ze die langzaam kwijt. Zo gaat het in mijn vak eigenlijk ook. Als je te veel inkadert en repeteert, verlies je iets. Dat wil ik niet, ik wil alles hebben.’

‘Zeker. Die ruimte maak ik door goed te kijken en luisteren naar wat er in de studio gebeurt. Toen Jan Terlouw te gast was en zijn verhaal vertelde over het touwtje in de brievenbus zocht hij heel nadrukkelijk de kijker op. Omdat hij zo’n indringende boodschap had, besloot ik de camera op zijn gezicht te laten staan. Eén shot van tien minuten, zonder reactieshots van publiek tussendoor. Het moment overviel ons en daardoor was het heel mooi. Als iemand zo kwetsbaar en rechtstreeks tot de kijker spreekt, moet je als regisseur niet eigenwijs zijn en denken: ik bepaal wel wat de kijker ziet. Een kwestie van loslaten.’

‘Vast, maar met die mensen werk ik dan niet. Het liefst heb ik in mijn team mensen die hun vak uitstekend beheersen en vervolgens al die kennis durven los te laten. Dan moet je elkaar wel vertrouwen.’

‘Dat kan in hele kleine dingen zitten. Zo riep ik altijd: ik wil ooit iets met lasers doen. Maar er was nooit een goed moment, want de vorm moet de inhoud versterken. Tot S10 haar nummer “De diepte” kwam spelen bij Matthijs draait door. Ik wilde haar opsluiten in lasers en de camera daar doorheen laten rijden, omdat dat goed past bij het opgesloten gevoel van het nummer. Bovendien is het een manier om diepte te creëren op het platte televisievlak. Probleem: camera’s kunnen absoluut niet tegen lasers. Dus toen ik de cameraman mijn plan vertelde, werd hij direct onrustig. Ik vind dat een goed teken. Uiteindelijk hebben we de lasers precies op het moment dat de camera erdoorheen reed uitgezet. Als je goed kijkt, zie je die laserbaan uitgaan. Zoiets kan alleen met een heel goede cameraman, een heel goede belichter en een heel goed productieteam: ze moeten op het juiste moment de juiste dingen doen.’

‘Dat weet ik niet. Bij het Songfestival snap ik wel dat het belangrijk is om alles van tevoren vast te leggen. Juist doordat de landen exact hebben bedacht hoe ze hun act in beeld willen brengen, hebben ze allemaal gelijke kansen. Misschien zou ik het weleens willen doen, maar ik denk dat ik dan uiteindelijk het ruwe kantje mis.’

‘Alleen als er te veel beperkingen zijn, bijvoorbeeld qua budget. Of als de ambities te hoog zijn voor de tijd die er is, maar in de regel denk ik: hoe gekker hoe beter.’

‘Ik denk niet dat dat helemaal klopt, misschien alleen voor de luie kijker. Je moet kijkers prikkelen, ze uitdagen wat meer moeite te doen. Tegelijkertijd kun je iets nog zo prachtig in beeld brengen, maar als iemand er niet van houdt, ben je diegene kwijt. Je kunt niet iedereen bedienen. De mensen die blijven, waarderen het blijkbaar.’

‘De beleving is nooit hetzelfde als in de tent, maar je kunt op het platte scherm wel het gevoel overbrengen dat er iets bijzonders gebeurt. Mooi voorbeeld is het optreden van Underworld op Lowlands in 2015. Die show was magisch, de lichtshow was enorm en er was een bijzondere vibe. Dance is moeilijk te visualiseren, er zijn geen drums of gitaren die je in beeld kunt brengen. Ik kwam op het idee om verschillende lagen over elkaar heen te leggen. Een close-up van de zanger, daaroverheen nog een halve close-up en een totaalshot. Zo werd de registratie ook een trip van een uur, dat ging heel intuïtief. Een jaar later kreeg ik via de platenmaatschappij te horen dat Underworld de registratie ontzettend vet vond. Ze vroegen zich af hoe lang ik erop had gemonteerd en ze konden niet geloven dat het live geschoten was, zonder vooropgezet plan. Met het hele team hebben we kunst gemaakt van hun optreden, ik vond het een compliment dat de band dat waardeerde.’

‘Als je voorbij de managers kunt komen dan valt het best wel mee met die ego’s, is mijn ervaring. Ik zal nooit mijn eigen visie doordrammen: wat ik maak is dienend aan de muziek. Ego wordt zwaar overschat. Wel is het zo dat artiesten steeds meer vanuit een concept denken. Vroeger kwamen ze bij TopPop een nummertje spelen, nu hebben ze op YouTube al een beeld van zichzelf gecreëerd. Daar kunnen we voor televisie niet altijd in mee.’

‘Ik zou live wel een droste-effect met meerdere camera’s willen maken. Maar dat is echt heel ingewikkeld…’

‘Het liefst zou ik op hetzelfde moment als de band uit de bus stappen en de spullen pakken terwijl zij hun instrumenten klaarzetten. Er onbevangen in stappen. De allereerste keer repeteren is ook vaak de beste, daarna ga je schaven en in je hoofd zitten. Dus nee, ik weet nog niet wat ik daar ga maken.’