Vergeten boeken

Elke lezer die zich in boekhandel of bibliotheek verder waagt dan de bestsellertafel bij de ingang, zal de afgelopen jaren wel eens een Schwob-titel in handen hebben gehad. De vraag is alleen of hij zich daarvan bewust was.
Daar moest maar eens verandering in komen. Schwob is een literair initiatief waarin bevlogen vertalers, uitgevers en boekhandelaren met de onmisbare hulp van het Letterenfonds vergeten boeken afstoffen. Boeken die, zoals uitgever en lid van de Schwob-denktank Menno Hartman het samenvat, ‘je blik verruimen, je kennis van de wereld vergroten, een onverwacht perspectief bieden en stilistisch ontzettend goed zijn’.

We gaan even terug naar 2011, het jaar waarin Lebowski-uitgever Oscar van Gelderen bij Barnes & Noble in New York een boek kocht met een onaantrekkelijke bruingroene cover, over een boerenzoon die les gaat geven aan een universiteit. De schrijver heette John Williams en was al twintig jaar dood. Van Gelderen las het, kocht voor 2500 dollar de rechten en begon een campagne om Stoner in Nederland aan de man te brengen. De afloop is bekend. Er werden 300.000 exemplaren verkocht en elke Nederlandse uitgever ging op jacht naar zijn eigen Stoner.

Dat resulteerde in een hausse aan vergeten pareltjes en juweeltjes, die natuurlijk geen van alle zo’n commercieel succes werden als Stoner. Jammer voor die uitgevers, maar fijn voor ons. Een dwaze maagd van Ida Simons. De pop van Boleslaw Prus. De Thibaults van Roger Martin du Gard. Ook grote schrijvers als Graham Greene, Giorgio Bassani, Edith Wharton en Isaac Babel zijn dankzij Schwob weer in een Nederlandse vertaling te lezen.
De basis voor dit succes werd gelegd door Henk Pröpper, voormalig directeur van het Letterenfonds. Hij vond het belangrijk boeken te ondersteunen die de diversiteit van het literaire landschap vertegenwoordigen. Vergeten of nooit eerder vertaalde schrijvers uit diverse windstreken verdienden die ondersteuning.

Voor de nieuwste Schwob-actie, die deze week begint, jatte dodeschrijversclub Schwob een ideetje van jongehondenclub Das Mag: leesclubs. Geïnteresseerde lezers melden zich aan voor een van de tien geselecteerde titels waarover ze, onder leiding van een schrijver of criticus, met andere lezers van gedachten kunnen wisselen. Na afloop ontmoeten al die lezers elkaar op het Schwob-feest.

Daar kunnen ze dan verder praten over Alessio en Tarquinio, die in de zomer van 1924 discussiëren over Mussolini, Rosa Luxemburg en mooie vrouwen. Of over het weesmeisje Selina, dat gaat lesgeven op een dorpsschooltje even buiten Chicago en trouwt met een zwijgzame Hollandse boer. Of over de jongens die een voor een hun door droogte getroffen Algerijnse bergdorpje verlaten om elders geld te ver- dienen.

Koch ziet in een groot deel van de tien titels die nu geselecteerd zijn het thema vluchten terugkeren. ‘Veel van die boeken gaan over de redenen waarom er gevlucht wordt of ooit is gevlucht. De fikser van Malamud speelt in Oekraïne en gaat over het antisemitisme in de jaren dertig. Angela Rohr belandde na haar arrestatie in de Sovjet-Unie in de goelag. Joseph Mitchell struint door nachtelijk New York en tekent de verhalen op van de immigranten die hij in de nachtkroegen tegenkomt.

Mouloud Mammeri en Khuswant Singh schrijven over een dorp waar oude tradities overhoop worden gehaald en alles wat tot stabiliteit leidde door oorlogen kapot wordt gemaakt, waardoor mensen op de vlucht slaan. En dan heb je Jean Raspail, die in De ontscheping eigenlijk het Wilders-verhaal vertelt: nu komen ze allemaal hiernaartoe en maken ze onze cultuur kapot. Een controversieel boek, maar ik vond het goed om dat geluid er ook bij te hebben.

De twintigste eeuw was een tijd waarin heel veel is veranderd en we leven nu ook in een tijd waarin heel veel verandert. Het is interessant om te kijken hoe mensen daar destijds mee omgingen.’

Door veel met vertalers te praten, hoort Hartman vaak over boeken die hij niet kent. Over Joseph Mitchell had hij in The New Yorker wel eens een stuk gelezen, maar het was vertaler Dirk-Jan Arensman, die erop aandrong dat hij eens iets van Mitchell las. Hartman was gelijk verkocht. Frits Abrahams schreef in zijn dagelijkse NRC-column al een keer of vier, vijf over het werk van Mitchell, dus werd hij gestrikt om de leesclub te leiden. Binnen een mum van tijd waren alle beschikbare plaatsen volgeboekt.

Het risico bestaat dat de welwillende lezer, die sinds Stoner overspoeld wordt door vergeten klassiekers en tijdloze meesterwerken, ten onder gaat aan herontdekkingsvermoeidheid. Want hoeveel klassiekers volgen er nog?
Hartman erkent het risico maar zegt dat de herontdekkingswaanzin inmiddels wel over zijn hoogtepunt heen is. ‘Na Stoner werden er bij elke uitgeverij tien boeken per jaar uitgegeven waarvan werd gezegd dat het een juweeltje was. Ik denk dat de lezer nog wel te bewegen is om te kijken naar goeie boeken die ouder zijn dan tien jaar, maar je moet inderdaad oppassen dat je niet te vaak roept dat iets een klassieker is. Je moet oppassen voor inflatie.

Wij geven per jaar misschien dertig boeken uit. Dan moet je niet meer dan twee van dit soort boeken doen en daar moet je echt achter staan. Als je er elke maand eentje uitgeeft kun je niet roepen dat dit het beste van het beste is. Dat wordt ongeloofwaardig. Maar toch, er wachten nog veel mooie, onbekende boeken op de Nederlandse lezer.’

Tot slot een gratis advies: geef voor de verandering eens een Schwob-titel cadeau. Daar kun je op elk feestje mee aankomen. En zo hoeft de jarige/jubilaris/boventallige collega de volgende ochtend niet drie boekhandels langs om de dubbele exemplaren van Een klein leven of Hendrik Groen te ruilen.