De chaotische totstandkoming van Coppola's passieproject Megalopolis

‘Mijn film gaat niet over Vietnam, hij ís Vietnam. Hij laat zien hoe het daar werkelijk was. Een gekkenhuis. En de manier waarop wij de film maakten lijkt erg op hoe de Amerikaanse soldaten zich destijds gedroegen in Vietnam. We waren met te veel mensen in de jungle, we hadden te veel geld en te veel materieel, en langzaam maar zeker werden we krankzinnig.’

Dit bekent de dan veertigjarige Amerikaanse regisseur Francis Ford Coppola na de wereldpremière van zijn film Apocalypse Now op het filmfestival van Cannes aan de aanwezige pers. Het klinkt nogal dramatisch, maar het is niet gelogen. De opnamen van zijn psychedelische oorlogsfilm waren inderdaad een gekkenhuis.

Jaren later laat de documentaire Hearts of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse (1991) goed zien hoe krankzinnig het er tijdens de opnamen op de Filipijnen – waar de film grotendeels werd geschoten omdat filmen in Vietnam te gevaarlijk was – aan toe is gegaan. Een tyfoon verwoest de set, hoofdrolspeler Martin Sheen draait door én krijgt een hartaanval, en het divagedrag van acteur Marlon Brando drijft zijn regisseur tot waanzin. Coppola dreigt meermalen met zelfmoord omdat hij vreest dat zijn film een pretentieuze flop wordt.

En dat is nog maar het topje van de ijsberg. Coppola valt ruim veertig kilo af tijdens de opnamen en dreigt failliet te gaan wanneer hij de tekorten in het budget met zijn eigen geld moet aanvullen. Uiteindelijk zet hij zijn auto, zijn huis en de opbrengst van zijn maffiafilm The Godfather in als onderpand om een lening te krijgen van United Artists.

Coppola heeft de opnamen begroot op zes weken, maar uiteindelijk zullen ze acht maanden duren. In de kranten, die alle tegenslagen breed uitmeten, is de film dan allang omgedoopt tot ‘Apocalypse When’. En na die acht maanden is het leed nog steeds niet geleden: Coppola is ontevreden over het einde, hij moet ruim 200 uur filmmateriaal terug zien te brengen tot een film van bioscooplengte en ook worstelt hij maandenlang met de montage.

Op 19 mei 1979 is Apocalypse Now dan toch te zien in Cannes. Nog steeds niet af, maar Coppola heeft zich door Gilles Jacob, de artistiek directeur van Cannes, laten verleiden de film te vertonen als een work in progress. Jacob heeft in 1978, als Coppola nog druk bezig is met de montage, al scènes gezien uit Apocalypse Now en hij wil de film per se in Cannes hebben. Ook al betekent dit, zo bekent de festivaldirecteur in zijn autobiografie Citizen Cannes, dat hij de regels van het festival moet wijzigen. Die schrijven immers voor dat nieuwe films van oud-winnaars niet langer in competitie vertoond kunnen worden. En aangezien Coppola in 1974 al een Gouden Palm heeft gewonnen met The Conversation geldt dit dus ook voor Apocalypse Now, zodat de film niet kan meedingen naar een Gouden Palm. Maar een plek in de competitie is een harde eis voor Coppola, waarop Gilles Jacob de regels aanpast. ‘Ik wist dat ik te maken had met een van de belangrijkste momenten uit mijn professionele leven,’ zo schrijft hij in Citizen Cannes. ‘En dat zou ik niet door mijn vingers laten glippen.’

Apocalypse Now wint inderdaad de Gouden Palm. Na stevig lobbyen van Gilles Jacob en diens voorganger Maurice Bessy, die zitting heeft in de jury onder leiding van schrijver/regisseur Françoise Sagan. Sagan ziet meer in Volker Schlöndorffs Die Blechtrommel en is pas na lang aandringen bereid de Gouden Palm toe te kennen aan beide films. In Citizen Cannes beschrijft Jacob hoe Coppola op de uitslag reageerde. ‘De dag na het festival ging ik terug naar het Carlton Hotel. Ik had de postfestivalblues. Een grote zwarte limousine stond op het punt weg te rijden. De achterdeur ging open en Francis stapte naar buiten. Hij kwam op me af, bood me zijn hand aan, haalde een grote sigaar uit zijn mond en zei: “Bedankt nog... voor een halve Gouden Palm.”’

Ruim veertig jaar na Apocalypse Now meldt Thierry Frémaux, de opvolger van Gilles Jacob, dat Megalopolis, de nieuwe film van de inmiddels 85-jarige Francis Ford Coppola, is geselecteerd voor de competitie van de 77ste editie van het festival. Coppola schrijft het scenario voor de film al in 1983, maar al die jaren lukt het hem niet het project van de grond te krijgen.

De enerverende opnamen voor Apocalypse Now moeten een zware tol van Coppola geëist hebben. Na vier onbetwiste en tijdloze meesterwerken in de jaren zeventig (The Godfather, The Conversation, The Godfather Part II en Apocalypse Now) is hij nooit meer in de buurt van dat niveau gekomen. Het is zelfs zo erg dat de maker van dit ambitieuze, artistieke en grensverleggende kwartet op een gegeven moment studiofilms in opdracht moet maken (in casu: de John Grishamverfilming The Rainmaker). Voor zijn eigen projecten kan de ooit gevierde filmmaker geen geld meer vinden.

Zo ook niet voor het eerdergenoemde Megalopolis. De film, met onder anderen Adam Driver, Nathalie Emmanuel, Giancarlo Esposito, Shia LaBeouf en Dustin Hoffman, is in eigen beheer gemaakt. Dit heeft Coppola naar verluidt 120 miljoen dollar gekost. Over de film is nog maar weinig bekend. Het zou een verhaal zijn over een architect die New York na een natuurramp wil herbouwen en zich daarbij laat inspireren door het oude Rome. Een verhaal, zo belooft de film ‘over ambities, politieke intriges en een wereld die niet in staat is haar sociale problemen op te lossen’.

Geruchten over de film – net als destijds bij Apocalypse Now – zijn er genoeg. Vorig jaar berichtte vakblad The Hollywood Reporter nog dat het een ‘absoluut gekkenhuis’ was op de set, met budgetten die steeds naar boven moesten worden bijgesteld.

Een van de weinige mensen die de film al wel gezien heeft is festivaldirecteur Frémaux. Op de persconferentie van 11 april jongstleden, waarin het programma bekendgemaakt werd, roemde hij Coppola. ‘Megalopolis is een project dat hij heel lang van de grond probeerde te krijgen en dat heeft hij nu voor elkaar gekregen. Onafhankelijk, op zijn eigen manier, als een kunstenaar. Coppola heeft mee helpen bouwen aan de legende van Cannes en het is een eer hem weer welkom te mogen heten op het festival, als een regisseur die een nieuwe film komt presenteren.’

Als het goed is gaat Megalopolis op deze dag in Cannes in première. De pers sprak al van chaos op de set en van budgetten die ruimschoots werden overschreden, maar Coppola heeft eindelijk weer een grote, ambitieuze, persoonlijke film gemaakt. Laten we hopen dat de parallellen met Apocalypse Now daar niet ophouden en dat ook Megalopolis een meesterwerk is geworden. VPRO Cinema is er in elk geval bij.