Vrouwelijke genre benders: Mouly Surya

In de eerste seconden van Marlina the Murderer arriveert de bebaarde en langharige Markus op zijn scooter bij een afgezonderd huis. Het uitgestrekte landschap van Sumba wordt prachtig weergegeven met wide shots, op de achtergrond klinkt de Indonesische versie van een Ennio Morricone-soundtrack. Hier woont de weduwe Marlina, de bijzondere held van de film. Markus komt Marlina vertellen dat hij en zijn vrienden haar zullen beroven en verkrachten. Of ze wel ook even een diner voor de groep wil bereiden, luidt zijn verzoek. Marlina gehoorzaamt in stilte, maar stopt een dodelijk ingrediënt in de soto ayam. Vier mannen uitgeschakeld, Markus ligt nog op haar te wachten in bed. Terwijl hij Marlina verkracht, onthoofd ze hem met zijn eigen zwaard. Met Markus’ hoofd in haar hand reist Marlina te voet, met de bus en uiteindelijk te paard naar het politiebureau.

‘Dit is de eerste film die ik niet helemaal zelf heb geschreven,’ vertelt regisseur Mouly Surya (1980, Jakarta) in Rotterdam. ‘Het is namelijk gebaseerd op een waargebeurd verhaal, en de Indonesische regisseur Garin Nugroho had hier in 2012 al een kort script over geschreven. Hij vroeg of ik dit misschien verder wilde uitwerken, maar het duurde even voordat ik reageerde. Het is zo’n bizar verhaal! Mijn producent, en tevens man, heeft mij uiteindelijk overtuigd: volgens hem moest en zou dit onze volgende film worden. Tijdens het schrijven werd ik zelf ook steeds meer verliefd op het verhaal.'

Marlina the Murderer is onlosmakelijk verbonden met Sumba. Surya: 'Elk eiland van Indonesië heeft zijn eigen cultuur en voor mij voelt Sumba als een andere wereld. Wanneer de heer des huizes daar overlijdt, wordt die rol door een ander overgenomen: mannen blijven de baas. De manier waarop Markus het huis van Marlina binnenkomt, was lange tijd de normale gang van zaken op het eiland. Bendes kwamen je waarschuwen: “We komen morgen langs voor al je eigendommen, dus wees voorbereid.” Onbeschaafd is een hard woord, maar het eiland staat wel ver af van de beschaving.'

Wanneer Marlina met het hoofd van Markus aankomt bij het politiebureau om aangifte te doen, vraagt de agent waarom Marlina zich heeft laten verkrachten. Het slachtoffer krijgt de schuld. 'Verkrachting is moeilijk te onderzoeken, omdat slachtoffers – mede door dit soort reacties – vaak zwijgen. De verkrachtingscultuur is universeel, het beperkt zich niet tot Indonesië. Wat Marlina interessant maakt, is dat zij niet weet wat feminisme is. De vrouwen op Sumba zijn niet hoogopgeleid en hebben geen privileges, ze proberen simpelweg te overleven. De actie van Marlina is puur instinctief en dat vind ik zo mooi aan de film. Zo zou het namelijk moeten zijn.'

Waar de klassieke westernheld strijdt tegen de barbaarsheid van het Wilde Westen, strijdt Marlina tegen de barbaarsheid op haar eiland. Surya: ‘Ik was nog nooit eerder op Sumba geweest. Toen ik afbeeldingen van het landschap opzocht, dacht ik meteen aan een western. Je kan het verhaal van Marlina natuurlijk op meerdere manieren vertellen, maar de vorm van de western voelde heel logisch. Dit genre wordt gedomineerd door mannen en ik draai het helemaal om. Mijn film is een anti-western.' Zelf is Surya niet per se een fan van het genre: 'De klassieke western à la John Ford werd nooit voor vrouwen gemaakt. Tijdens de filmacademie heb ik wel veel spaghettiwesterns gezien. Maar mijn echte referentie voor Marlina the Murderer was Dead Man van Jim Jarmusch, ook een anti-western. Ik werkte uiteindelijk wel meer toe naar naar een samurai-film. Dat is voor mij de ultieme Aziatische western.'

Met Marlina the Murderer kan Surya zich scharen onder de groeiende groep van vrouwelijke filmmakers die het westerngenre op eigen wijze herdefiniëren, denk aan Meek’s Cutoff van Kelly Reichardt of Chloé Zhao’s The Rider (eveneens te zien op IFFR). Op de vraag of haar film door een man gemaakt had kunnen worden, reageert Surya echter onverschillig: 'Daar heb ik helemaal niet over nagedacht. Er zou geen verschil moeten zijn tussen mannelijke en vrouwelijke regisseurs. Ja, ik was ongesteld tijdens het filmen en dat was vervelend. En er was vaak geen toilet in de buurt, dus plassen was voor mij ook lastiger,' vertelt Surya lachend.

Over een gebrek aan toiletten gesproken: in Marlina the Murderer zitten maar liefst twee scènes waarin vrouwen wildplassen. 'Dit zijn misschien wel mijn favoriete momenten. Toen ik de film pitchte was dit ook een voorbeeld voor hoe de film zou worden. Je ziet het eigenlijk nooit in films, maar wat is er mis met plassende vrouwen? Er bestaan heel veel scènes met mannen die samen plassen, vooral tijdens roadtrips. Hebben ze zo’n scène in Thelma and Louise? Nee. Maar samen plassen is heel natuurlijk voor vrouwen en dat soort momenten wilde ik in de film stoppen.'