Lennert Hillege over Santosh: 'Eerlijk gezegd snap ik geen bal van India'

In de intrigerende Indiase thriller Santosh neemt de titelheld – naar goed Indiaas gebruik – de politiebaan van haar man over wanneer die tijdens zijn werk wordt gedood. Haar eerste grote zaak betreft een meisje uit een lagere kaste dat verkracht en vermoord is. Op zoek naar de dader krijgt Santosh te maken met seksisme, corruptie en machtsmisbruik. Ze zal er alles aan moeten doen om niet te verdrinken in het morele moeras dat de menselijke psyche is.

Santosh is het speelfilmdebuut van de Brits-Indiase documentairemaker Sandhya Suri. De hoofdrol is voor Shahana Goswami, maar op de titelrol van de film komen we ook een Nederlandse naam tegen: die van cameraman Lennert Hillege (Kan door huid heen, De slag om de Schelde, De bezette stad). Eind juli vragen we hem in een Amsterdams café hem hoe dat zo is gekomen.

Lennert Hillege: ‘Ik heb een buitenlandse agent, tegen wie ik had gezegd: “Ik wil wel eens wat avontuur.” Nou, dat heb ik geweten, want toen kwam ze met dit project. Ze koppelde me aan regisseur Sandhya Suri en met haar heb ik vervolgens een gesprek gehad over haar inhoudelijke ideeën, haar motivatie en welke rol ik daarin voor mezelf zag weggelegd. Sandhya heeft een documentaireachtergrond en wilde met haar eerste speelfilm vooral niet te lomp beginnen, niet te complex.’

Lomp?
‘Je kunt een filmset heel ingewikkeld maken. Heel duur. Dat je overal extra licht wil, bijvoorbeeld, of dat je alles vanaf een kraan gaat draaien. Maar dat wilden we gelukkig geen van beiden. In 2008 heb ik ook een film in India geschoten [Bollywood Hero van Diederik van Rooijen, red.], maar eerlijk gezegd snap ik geen bal van dat land. Ik zou daar de rest van mijn leven kunnen wonen en er nog steeds niets van begrijpen. Het is zo anders. Het is echt vol, zal ik maar zeggen. Als je denkt: ik loop even naar dit bosje om te plassen, dan komen er bij wijze van spreken vijf andere mensen uit die daar net hun behoefte hebben gedaan. Overal is iemand, overal gebeurt wel iets. En allemaal dingen die ik niet snap. Maar ergens hebben ze me ook ingehuurd omdat ik het niet begrijp. Daardoor kan ik met een frisse blik naar India kijken.’

Je keek vooral naar hoofdrolspeelster Shahana Goswami, want die zit in vrijwel elk shot. Hoe creëer je als cameraman een band met acteurs?
‘Dat gebeurt niet altijd, maar als het gebeurt is het fijn. Met Shahana had ik vanaf de eerste ontmoeting goed contact. Dat was bij de make-up. Dan gaan ze de acteurs een beetje poederen en ik had bedacht dat ik zo min mogelijk make-up in de film wilde zien. De sfeer moest rauw en kaal zijn. Shahana is in India niet zo groot als die Bollywoodmegasterren, maar ze heeft wel een schare fans. Gelukkig had ze geen enkel probleem met weinig make-up. Als leading lady heeft ze ook nog een andere verantwoordelijkheid op de set: ze heeft een voorbeeldfunctie. Als zij doet alsof wij allemaal maar pannenkoeken zijn, gaat de rest daar namelijk in mee. Van de belichter en de bijrolacteurs tot de figuranten. Zoiets merk je meteen. Maar Shahana is ook een filmmaker. Ze was sensitief voor alles wat er om haar heen gebeurde. Echt een steun op de set.’

Ze draagt vrijwel continu een politie-uniform in de film. We spraken ooit met Viggo Mortensen over een film waarin hij een naziuniform moest dragen en Mortensen vertelde dat hij helemaal veranderde toen hij dat aantrok. Zag jij dat ook gebeuren bij Shahana?
‘Ja. Bizar is dat, hè? Ik zag dat ook bij De slag om de Schelde. Als ik een scène moest maken met iemand in een naziuniform vonden acteurs het bijna onmogelijk om normaal te doen. Dat uniform had invloed op iedereen: op het gedrag van de acteur zelf, op zijn tegenspeler, op de camera, op alles.’

En wat gebeurde er met Shahana?
‘Ik zag het in haar postuur en haar manier van bewegen. Haar motoriek veranderde gewoon. Vanwege het uniform moest haar hemd in haar broek, en onwillekeurig ging ze meer rechtop lopen. Ik merkte het ook bij de scènes die we op straat schoten. Daar zag iedereen haar als een echte agent. En in India is de politie niet per se je beste vriend.’

Jullie schoten veel op locatie. Is dat fijn als filmmaker?
‘Ik ben cameraman omdat ik mooie dingen wil ontdekken en dingen wil zien die anderen niet zien, dat kan beter buiten op straat dan in een studio. Maar in India is er zo veel te zien om je heen, zo veel kleuren, zulke mooie texturen, dat ik daar weleens beeldmoe van werd. De voorbijgangers daar reageren ook veel nadrukkelijker op een camera. Film staat daar namelijk enorm op een voetstuk. Er is geen groter universum dan Bollywood. Het is niet zoals hier, waar mensen gewoon doorfietsen of “hé eikel!” roepen. Daarom is het best moeilijk om de echte gekte van India te vangen. Bovendien had de regisseur ook een beetje last van vuilnisschaamte.’

Wat voor schaamte?
‘Sandhya wilde nooit vuilnis in beeld, terwijl het daar af en toe echt een enorme teringzooi is. En ik begreep haar wel, want ze wilde niet dat haar film daarover zou gaan. Voor je het weet is het Slumdog Millionaire en wordt de ellende verheerlijkt. Maar van mij had het wel wat rauwer en harder gemogen. Want echt, als je daar een kop koffie gaat halen moet je eerst over een baby stappen die op de weg ligt te slapen.’

De verschillende manieren waarop de verschillende kasten worden behandeld, is een belangrijk thema in de film. Zag jij dat ook om je heen?
‘Ja, en ik vond dat erg moeilijk. Sommige Indiase crewleden waren heel westers in de omgang, maar als we dan in een restaurant waren werd er plotseling heel anders tegen de bediening gepraat. Dat was soms echt pijnlijk. Tegelijkertijd kan het ook ongemakkelijk worden als je aardig bent tegen iemand die veel lager in de hiërarchie zit. Dan gaan die mensen soms heel raar doen, omdat het evenwicht wordt verstoord. Het zit allemaal zo diep daar. Het ergst is wanneer je iemand uit een lagere kaste tegenkomt die doorheeft waar je mee bezig bent. Veel mensen die je daar tegenkomt denken helemaal niet dat zij ook jou hadden kunnen zijn, die accepteren gewoon alles. Maar als ze dat wel doorhebben, dan wordt het verdrietig, want je weet dat ze daar nooit uit zullen komen.’

En daar zit jij te filmen. Hoe is dat? Ook in praktische zin?
‘Een gekkenhuis. In elk gebouw kan een handvol rampen gebeuren. Een dak dat niet veilig is, lekkages die er bij regen voor zorgen dat het hele gebouw volstroomt, elektriciteit die snel moet worden uitgeschakeld wanneer het begint te lekken. Dat is ook de belangrijkste rol van een cameraman, de gekte managen. De gekte van de regisseur, van de acteurs, van iedereen die het beste wil, maar ook van de omstandigheden. En het beste wat ik in India heb gedaan is stoppen met het managen van die chaos. Want als je daar steeds tegen ingaat haal je de eindstreep niet.’

Chaos zorgt voor fouten, maar veel regisseurs hebben me verteld dat de beste momenten in hun films juist die fouten zijn...
‘En op locatie draaien is één grote fout. Of in elk geval één grote aaneenschakeling van verrassingen. En dat is inderdaad goed, want het moeilijkste van films maken is doen alsof je iets voor het eerst ziet. Maar als er iets fout gaat, zie je het ook echt voor het eerst! Dan wordt alles en iedereen gereset. Ik zag het ook bij de Indiase crew. Die kunnen dealen met alles wat ze voor de voeten wordt geworpen. De auto’s in India worden vaak met een vork, wat takken en een elastiekje bij elkaar gehouden. Maar het rijdt en het werkt allemaal prima. Zo’n instelling is ideaal voor een filmmaker, want iets hoeft er alleen maar aan de buitenkant goed uit te zien. Dat het aan de achterkant met wat visdraad en tien man overeind gehouden wordt maakt niet uit. In die zin is India een ideaal filmland, omdat niks ze tegenhoudt om met een oplossing te komen. Dat is in Nederland wel anders. Hier heb je overal regels voor, wat het veel moeilijker maakt om buiten de gebaande paden te denken. Daar is het de gewoonste zaak van de wereld. Als ik om iets vroeg gingen ze meteen aan de slag en kwamen ze altijd wel met een oplossing. Ook dat is India.’