Gouden duo Merchant en Ivory op Eye Film Player

De naam Merchant Ivory Productions roept automatisch beelden op van idyllische landschappen en riante villa’s waarin deftig geklede geliefden moeten strijden tegen verstikkende sociale normen. Het filmbedrijf werd beroemd met smaakvolle, eloquente kostuumdrama’s naar klassieke romans van schrijvers als Henry James en E.M. Forster. Maar het ultieme Merchant Ivory-verhaal is misschien wel dat van de filmmakers zelf.

Dat verhaal begint in 1961, op de Indiase ambassade in New York. Daar vertoont de dan 32-jarige James Ivory een documentaire die hij heeft gemaakt over Indiase kunst. Na afloop wordt hij aangesproken door de 25-jarige Ismail Merchant, zelf ook beginnend cineast – zijn debuutfilm is onlangs genomineerd voor een Oscar. De mannen lijken tegenpolen – Ivory is een gereserveerde Amerikaan, Merchant een uitbundige Indiër – maar als ze samen gaan koffiedrinken blijken ze veel gemeen te hebben en springt de vonk onherroepelijk over. Zo begint een creatief én romantisch partnerschap dat 44 jaar zal voortduren, tot Merchants dood in 2005.

De liefde tussen de twee is al die jaren een publiek geheim; iedereen weet ervan, maar in de media praten ze er zelf nooit over. In 2018 verklaart Ivory in The Guardian: ‘Ismail komt uit een familie van conservatieve moslims in Bombay; het was voor hem geen optie om hier publiekelijk over te praten. Omdat ik van hem hield, ben ik daar altijd in meegegaan.’

Kort na die eerste ontmoeting vertrekt het stel naar India om samen films te gaan maken; Merchant zal produceren, Ivory regisseren. Voor hun eerste project zoeken ze contact met Ruth Prawer Jhabvala, een door beiden bewonderde Britse schrijfster die met haar Indiase man in Delhi woont. Jhabvala laat zich overhalen haar roman The Householder te bewerken tot een scenario. De gelijknamige film nemen ze vervolgens op met een lokale cast en crew; voor 125.000 dollar, geleend van Ivory’s vader. (Merchant zal er zijn hele carrière een meester in blijven om films te produceren die er veel duurder uitzien dan ze werkelijk kosten.)

De samenwerking met Jhabvala bevalt zo goed dat ze de vaste scenarist wordt van Merchant en Ivory – van de pakweg dertig films die het duo uiteindelijk maakt, heeft zij er maar een paar niet geschreven. Ook persoonlijk ontstaat er een diepe band; als Merchant en Ivory zich in de jaren zeventig in Manhattan vestigen, verhuist Jhabvala met haar gezin mee. Ze kopen alle drie een appartement in hetzelfde gebouw en vinden vlak buiten de stad een enorm negentiende-eeuws landhuis waar ze afwisselend wonen en werken. Hier worden de kostuumfilms voorbereid waar ze in de jaren tachtig en negentig beroemd mee worden: The Bostonians (1984), A Room with a View (1985), Howards End (1992), The Remains of the Day (1993), Jefferson in Paris (1995), Surviving Picasso (1996). Tussen de opnames door verblijven cast- en crewleden regelmatig op het landgoed, en er vinden legendarische feesten plaats – geen wonder dus dat acteurs graag terugkeren om ook in volgende producties mee te spelen.

Een bijzondere plek in de Merchant Ivory-catalogus heeft de film Maurice uit 1987. Na het succes van E.M. Forster-verfilming A Room with a View – hun eerste echte hit – kunnen de makers voor hun gevoel doen wat ze willen en besluiten ze een risico te nemen. In zekere zin voelt Maurice als een logische opvolger van A Room with a View: het verhaal is ook van Forster, de setting is vergelijkbaar. Maar er is één saillant verschil: in Maurice staat nu eens geen klassiek man-vrouwverhaal centraal, maar een homoromance. Forster (zelf homoseksueel) schreef het gelijknamige boek in 1913 maar durfde het toen niet uit te brengen; het verscheen pas na zijn dood, in 1971. Veel critici beschouwen de roman als een mindere Forster; dat geldt ook voor Ruth Prawer Jhabvala, die daarom geen zin heeft om het scenario te schrijven. Ivory wil de film echter per se maken en schrijft het scenario daarom zelf. Het eindresultaat wordt aanvankelijk matig ontvangen, maar groeit uit tot een lhbt-klassieker vanwege de vrijmoedige, positieve verbeelding van homoliefde. ‘Er zijn al zo vaak mensen naar me toegekomen om te zeggen dat die film hun leven heeft veranderd,’ zegt Ivory in 2017 in The New Yorker.

Het is natuurlijk flink ironisch, tragisch ook, dat de makers van zo’n baanbrekend liefdesverhaal zelf nooit de vrijheid hebben ervaren om open te zijn over hun eigen liefde. Des te mooier is het daarom dat Ivory laat in zijn leven alsnog erkenning krijgt voor zijn bijdrage aan de gay cinema: in 2018 ontvangt hij een Oscar voor zijn scenario van het homoliefdesdrama Call Me by Your Name – zijn eerste, na drie eerdere nominaties. Hij is dan 89 en officieel de oudste Oscarwinnaar ooit.

In interviews is Ivory erg te spreken over Call Me by Your Name, maar één artistieke keuze van regisseur Luca Guadagnino betreurt hij: het gebrek aan mannelijk bloot in de film. Geliefden die zich na een vrijpartij keurig in een laken hullen, Ivory vindt het maar nep. Op dat gebied is hij zelf nooit preuts geweest: Merchant Ivory-films zijn over het algemeen kuis, maar over een blote piemel in beeld wordt nooit moeilijk gedaan. Juist dat aspect geeft een film als Maurice zo’n authentiek karakter.

Inmiddels is James Ivory 92 en woont hij alweer heel wat jaren alleen in dat landhuis bij New York. De laatste Merchant Ivory Production (The City of Your Final Destination) verscheen in 2009, en Ruth Prawer Jhabvala overleed in 2013. Vervelen is er echter niet bij: de cineast ontvangt nog steeds veel gasten en blijft aan nieuwe projecten werken.

Regelmatig suggereert een journalist dat er eens een film over Merchant en Ivory zelf zou moeten worden gemaakt, maar dat doet Ivory af als onzin. Hopelijk komt het er toch nog eens van. Een smaakvol, eloquent drama zou het moeten worden. Met een vleugje bloot.