Je leest dit artikel uit de VPRO Gids gratis op VPRO Cinema. Wil je meer lezen over oa documentaires, podcasts en boeken? Neem dan een digitaal abonnement.
In Little Marvins horrorserie Them verhuist een Afro-Amerikaans gezin begin jaren vijftig van het racistische North Carolina naar een ogenschijnlijk idyllische buitenwijk van Los Angeles. ‘De horror komt voort uit de emoties van de personages.’
©
VPRO Gids
abonneer
cadeautje
‘A white man’s heaven is a black man’s hell.’ Burgerrechtenactivist Louis Farrakhan zong dit in 1961, maar de woorden zijn eigenlijk van toepassing op het overgrote deel van de Afro-Amerikaanse geschiedenis. In de nieuwe Amazon-serie Them is de belofte van zo’n ‘witte hemel’ voor een Afro-Amerikaans gezin om begin jaren vijftig aanleiding om van North Carolina naar een buitenwijk in Los Angeles te verhuizen. Dit fenomeen stond bekend als The Great Migration, waarbij tussen 1916 en 1970 zes miljoen Afro-Amerikanen naar Californië werden gelokt door hun een baan te beloven. Velen zagen het als een kans om de uitwassen van de rassensegregatie achter zich te laten.
Zo ook (de fictieve) Henry en Lucky Emory (Ashley Thomas en Deborah Ayorinde) en hun twee dochters. Maar het is meteen duidelijk dat die belofte waarschijnlijk niet ingelost zal worden: de titelkaart kondigt onheilspellend aan dat wat we gaan zien slechts tien dagen duurt. Al snel blijkt dat hun nieuwe stulpje niet veel meer is dan schone schijn. Ze belanden in een spierwitte ‘idylle’, bevolkt met families die zo uit een naargeestige variant op Mad Men lijken te zijn weggelopen. Het gezin is gelokt met een verhaal van vooruitgang en gelijkheid, maar wordt onthaald met vijandigheid: achter elk vriendelijk wit gezicht schuilt een potentieel racistisch monster. Hoe keurig aangeharkt en smetteloos de straat ook is, vanaf de eerste seconde is duidelijk dat het onder dit laagje vernis aan het rotten is.
©
Courtesy of Amazon Prime Video / Amazon
Betty Wendell als Alison Pill
Dat bedrieglijke beeld van aangeharkte suburb-tuintjes kennen we bijvoorbeeld uit de klassieker Blue Velvet van David Lynch. Die film was niet voor niets een van de inspiratiebronnen, vertelt debuterend showrunner Little Marvin via Zoom. ‘Het vermogen van Lynch om de duisterste plekken onder zonnige oorden bloot te leggen, was een enorme inspiratiebron voor de nachtmerrieachtige wereld onder “ons” Los Angeles.’
Maar de showrunner liet zich naar eigen zeggen ook sterk inspireren door klassiekers uit de jaren zeventig, zoals Don’t Look Now en The Shining. Films die niet per se als onvervalste horror te boek staan, maar waarin het psychologische aspect een belangrijke rol speelt. Little Marvin: ‘Mijn favoriete horror draait niet om schrikmomenten. De beste films nemen juist de tijd en belichten de emoties van de personages. Daar komt de horror uit voort, en dat is in Them niet anders, met thema’s als rouw, schuldgevoel en racistische terreur.’
‘Mijn personage is een boze, bange vrouw die nooit de macht zal opgeven die ze dankt aan het systeem waarin ze is opgegroeid’
Hiërarchie
Them is daarmee een exponent van de trend die sinds Jordan Peeles monsterhit Get Out (2017) een opvallende vlucht heeft genomen: de zogenaamde ‘racismehorror’. In het horrorgenre was altijd al ruimte voor sociaal-maatschappelijke thema’s, maar films als His House, Us en Antebellum en onlangs ook de serie Lovecraft Country maken een nieuwe ontwikkeling zichtbaar: bovennatuurlijke elementen uit horror worden gecombineerd met een sociaal-maatschappelijke boodschap over de gesel van wit racisme.
In Them is dit niet anders. De familie krijgt niet alleen te maken met racisme op de werkvloer, in de klas of op straat, maar gaat ook gebukt onder een zwaar trauma – zo blijkt uit een zeer choquerende scène –, dat verder wordt aangewakkerd door demonen en geestverschijningen in het huis. Wat begint als ogenschijnlijk conventionele horror wordt zo óók een strijd met innerlijke demonen, waarbij de vraag centraal staat wat het betekent om zwart te zijn in een door witte mensen gedomineerde omgeving.
Alison Pill (Devs) – een soort Betty Draper from hell – springt daarbij het meest in het oog. In Them speelt ze een vrouw die witte superioriteit uitstraalt en alles bij het oude wil houden. Pill: ‘Mijn personage is een boze, bange vrouw. Ze zal nooit de macht opgeven die ze dankt aan het systeem waarin ze is opgegroeid. Er is één hiërarchie die ze kent en die wordt bedreigd door de komst van het zwarte gezin. Die hiërarchie zal ze dus koste wat het kost verdedigen.’
©
Courtesy of Amazon Prime Video / Amazon
Still uit Them
Wrange conclusie
Voor inspiratie hoefde Little Marvin alleen maar naar het nieuws te kijken. ‘Ik zag de afgelopen jaren de ene na de andere video waarin zwarte mensen werden bekeken, gevolgd en geterroriseerd. Dit zette me ook aan het denken over mijn eigen ervaringen, omdat ik als zwarte man de ontvanger van die white gaze ben. Dit gaat terug tot het begin van de Amerikaanse geschiedenis en duurt tot op de dag van vandaag voort. Het heden is op geen enkele manier los te zien van wat ik in de serie vertel.’
Pill: ‘De verhoudingen binnen het systeem zijn nog steeds dermate scheef dat we de inspiratie uit het dagelijks leven kunnen halen. Het was helaas niet moeilijk om mijn rol vorm te geven.’
Een ‘white man’s heaven’ is helaas nog vaak een ‘black man’s hell’.
Die cocktail van demonen, wit racisme en een trauma levert een van de beste horrorproducties van de afgelopen tijd op. Them is choquerend, compromisloos en uitbundig in de beste zin van het woord: van de geweldige soundtrack tot de opvallende camerastandpunten en van het onbevreesde acteerwerk tot de gelaagde vertelstructuur. Showrunner Little Marvin heeft daarbij een uitstekende balans gevonden tussen de schone schijn van de jaren vijftig en de psychologische horror van de jaren zeventig. Waar genregenoot Lovecraft Country zich nog weleens verloor in het groteske, blijft Them in de kern compacte, maar uiterst angstaanjagende gezinshorror.
Wat ook scheelt, is dat Them een anthologieserie is met elk seizoen een andere verhaallijn en andere personages – seizoen 2 is al in ontwikkeling. Horror leent zich lastiger voor een seizoenenlange zit, vandaar dat veel horrorseries voor deze vertelvorm kiezen – denk bijvoorbeeld aan American Horror Story en The Haunting of… Het maakt een mooi afgerond geheel van dit huiveringwekkende verhaal, al levert het wel een wrange conclusie op: witte terreur is geen sprookje dat eindigt als het boek uit is. Een ‘white man’s heaven’ is helaas nog vaak een ‘black man’s hell’. Het gezin in Them komt uiteindelijk in verzet en het laatste shot van de serie spreekt boekdelen. Als de hemel niet gedeeld mag worden, delen we de hel wel.