'Dit zouden toch veel meer mensen moeten zien'

‘We hebben geen zeventien, maar zestien fragmenten,’ zegt filmjournalist André Waardenburg, ‘anders duurt het programma te lang.’ Het is Moederdag, Ajax is al een paar uur officieus landskampioen en in bioscoop Het Ketelhuis in Amsterdam hebben zich 25 filmliefhebbers verzameld om televisie te gaan kijken. ‘De geschiedenis van filmprogramma’s op de Nederlandse televisie’ staat er op het programma. Nu zijn er vaker televisieprogramma’s vertoond in de bioscoop, Zomergasten bijvoorbeeld, maar filmfragmenten uit filmprogramma’s kijken is ongetwijfeld een wereldprimeur. Nu nog een televisieverslag van de avond en het droste-effect is compleet. Maar dat komt er niet, want er is geen filmprogramma meer op de publieke omroep. Zelfs Sterren op het doek gaat niet over cinema, maar over het schilderen van BN’ers.

Slim is het niet om te vertellen dat er een lang fragment is gesneuveld. Nu wil de zaal ook weten wat ze missen. Dat blijkt een interview te zijn van de bekende filmjournalist Simon van Collem (1919-1989) met regisseur Fritz Lang. Geen Lang dus vanavond, maar van Van Collem zijn er genoeg beelden. NRC-journalist Waardenburg, samensteller en presentator van het programma, belooft een eerbetoon aan het gezicht van onder meer De oude draaidoos (1958-1969), Avroskoop (1970-1973) en Simonskoop (1975-1989). Hij noemt Van Collem ondergewaardeerd en zegt dat hij vooral in zijn beginjaren uitstekende programma’s maakte. ‘Van Collem is een beetje verguisd omdat hij niet kritisch genoeg zou zijn. Ook werd vaak lacherig gedaan om zijn steenkolenengels. Nou dat viel best mee. Het Engels van Wim Kok was erger.’

Alle Nederlandse filmprogramma’s zijn door Waardenburg geïnventariseerd en indien mogelijk ook bekeken. Daarvoor heeft hij het archief van Beeld en Geluid geraadpleegd en hoewel er heel veel bewaard is gebleven, ontbreekt de bekendste titel: Voor een briefkaart op de eerste rang. Van deze filmquiz onder leiding van Bob Bouma staat een uitzending op YouTube, maar de overige 139 afleveringen zijn voorgoed verdwenen. Na deze schokkende mededeling zien we Van Collem in Central Park in gesprek met Rita Moreno, de Puerto Ricaanse steractrice uit West Side Story.

Uitgebreid vertelt ze over haar ervaringen met racisme en vooroordelen in Hollywood. En dat in 1970. ‘Dit laat al zien dat zijn interviews helemaal niet oppervlakkig waren,’ zegt Waardenburg. ‘Tegenwoordig wordt veel meer in kant-en-klare soundbites gesproken.’ Hierna zien we Van Collem op de set van The Beguiled in een vriendschappelijk gesprek met Clint Eastwood. Verschil tussen tuto- en vousvoyeren bestaat niet in het Engels, maar het 'well Simon, I’ll tell you' van Eastwood verraadt warme banden.

Hierna volgen fraaie fragmenten uit Mondo Cannes met B.J. Bertina en vertelt Jan Blokker in een aflevering van Filmvenster uit 1965 minutenlang wat er zo goed is aan Il deserto rosso van Michelangelo Antonio. Alles in zwart-wit natuurlijk. Waardenburg: ‘Voor Jan Blokker begon, werd eerst acht minuten uit Il deserto rosso vertoond. Die film was in kleur, maar op televisie niet.’

Heel erg sixties, weet je wel, zijn de beelden van een teach-in in de voormalige bioscoop Cinetol in Amsterdam waar urenlang werd gedebatteerd over de vraag of regisseur Ingmar Bergman een charlatan was of niet. Cinevisie van Cees van Ede komt voorbij, Paul Verhoeven blijkt zijn stopwoord 'niewaar' al ruim veertig jaar te bezigen en Arnold Schwarzenegger flirt met Tineke Verburg.

Na Stardust, De kijk van Koolhoven en een flard Van Collem in gesprek met Timothy Dalton gaat het licht weer aan en wordt de belangrijkste gast van de avond gevraagd naar voren te komen. Dat is Pim van Collem, zoon van en ook werkzaam in de filmindustrie. Die vertelt onder meer dat zijn vader heel slecht tegen kritiek kon en zich in het buitenland vaak voorstelde als reporter van de Royal Dutch Television. Dat koninklijke, zijn kennis, plus de stroopwafels en boterbabbelaars die hij meebracht, maakten dat alle deuren in Hollywood voor hem opengingen.

Het omgekeerde gebeurde ook. ‘Peter Ustinov, Fritz Lang, Clint Eastwood en Alfred Hitchcock, ze kwamen allemaal bij ons thuis,’ vertelt Pim van Collem. Hij vertelt ook dat honderden uren materiaal nooit is uitgezonden. ‘Dan kwam mijn vader thuis van een reis en ging hij tekeer omdat hij niets met het materiaal kon omdat de acteur of regisseur weer te dronken of stoned was voor een coherent gesprek.’ Over de kennelijke staat van acteur Robert Shaw (uit onder meer Jaws) raakte men in huize Van Collem niet uitgepraat. Pim van Collem is blij met de toegenomen waardering voor het werk van zijn vader en hoopt dat Beeld en Geluid diens bijzondere nalatenschap meer voor het voetlicht gaat brengen.

Die wens heeft Waardenburg ook. ‘Dit zouden toch veel meer mensen moeten zien. Al die prachtige filmprogramma’s liggen in het archief en worden bijna niet gebruikt. Jammer toch.’ Dat je in de bioscoop helemaal van de wereld bent, blijkt als Waardenburg op weg naar de bar een vraag stelt waarop heel Nederland al uren het antwoord weet. ‘Wat heeft Ajax gedaan?’

André Waardenburg schreef in het Filmjaarboek 2018/2019 een uitgebreid artikel over filmprogramma's op de Nederlandse televisie. Klik hier voor meer informatie