Je leest dit artikel uit de VPRO Gids gratis op VPRO Cinema. Wil je meer lezen over oa documentaires, podcasts en boeken? Neem dan een digitaal abonnement.
Van neoklassiek fijnslijper tot gevierd schepper van Hollywoodsoundtracks: Max Richter weet een groot publiek te bereiken met zijn gevoelsmuziek. Dit jaar stond de componist zelf in de schijnwerpers tijdens de World Soundtrack Awards in Gent.
©
VPRO Gids
abonneer
cadeautje
In het meerstromenland van de streamingdiensten delen niet alleen popacts als Ed Sheeran, Justin Bieber of Drake de lakens uit. Ook componisten van eigentijdse muziek boeren tegenwoordig heel aardig op Spotify of Deezer. Een van de meest gestreamde componisten van dit moment is Max Richter. Tracks van zijn succesalbums The Blue Notebooks (2004) en Sleep (2015) zijn miljoenen keren beluisterd. Neoklassiek zou je de filmische muziek van deze 55-jarige Duits-Britse componist kunnen noemen. Een sleets etiketje voor veelal moderne instrumentale muziek die gewiekst balanceert op het snijvlak van kalm klassiek, hypnotische minimal en verkwikkende elektropop.
Het label neoklassiek wordt tegenwoordig te pas en te onpas op allerlei zoetgevooisde, licht verteerbare pianowerken en orkestcomposities geplakt. Kwaliteit moet je vervolgens met een loepje zoeken.
Max Richter valt daarbij in positieve zin op door een meer persoonlijke, sociaal betrokken wijze van componeren. Met zijn composities wil Richter een verhaal vertellen en de luisteraar betrekken bij een idee of een actuele situatie. Voor het Nederlands Dans Theater schreef hij bijvoorbeeld Exiles (2016), een contemplatief orkestwerk waarin de aanhoudende vluchtelingcrisis centraal staat.
©
Getty Images / VPRO Gids
Luisteraars bij Max Richters’ voorstelling Sleep
Waltz with Bashir
Max Richter schrijft glashelder geconstrueerde muziek met een kloppend hart. Die gevoelige-snarensouplesse kregen filmregisseurs snel in de gaten en op de jaarlijkse World Soundtrack Awards in Gent was Richter dit jaar dan ook speciale gast. VPRO Cinema Extra trok de toonzetter tijdens die gelegenheid aan zijn jasje voor een gesprek over de magie van filmmuziek.
Dat de weg naar Hollywood zou leiden, was niet van meet af aan duidelijk. De compositie waar Richter een belangrijk deel van zijn loopbaan aan heeft te danken, is ‘On the Nature of Daylight’, afkomstig van het album The Blue Notebooks. Deze diep melancholische, Michael Nyman-achtige strijkerscompositie weet je elke keer weer in het hart te raken. Richter schreef het stuk als een reactie op de invasie in Irak. De Israëlische filmregisseur Ari Folman werd zo gegrepen door deze compositie en de plaat dat hij Richter meteen mailde. Of hij niet de soundtrack wilde schrijven voor zijn indringende animatiefilm Waltz with Bashir (2008)? Folmans persoonlijke verslag van de Libanese Burgeroorlog maakte veel los bij beginnend filmcomponist Richter en met zijn soundtrack won hij meteen de European Film Award 2008.
Niet lang daarna zou ‘On the Nature of Daylight’ geregeld opduiken in grote Hollywoodfilms van onder anderen Martin Scorsese (Shutter Island) en Denis Villeneuve (Arrival). Er is zelfs nog een aparte videoclip opgenomen met actrice Elisabeth Moss in de hoofdrol. Inmiddels heeft Richter ook soundtracks geschreven voor bekende speelfilms als Hostiles, White Boy Rick en Ad Astra.
De wereldverbeteraar in Richter is nooit ver weg
©
VPRO Cinema
Max Richter in gesprek met Noa Johannes in VPRO Cinema Extra
Kraftwerk
Op compositorisch gebied kiest Max Richter regelmatig de weg van de minste weerstand. Zijn harmonisch doorvoelde en melodisch rijke werk maakt het de luisteraar niet al te moeilijk. Uiterst sfeervolle muziek waar je helemaal kopje-onder in kan gaan. Een rustgevende klankenstroom die ongemerkt bezit neemt van je onderbewustzijn. Ideaal voor de generatie luisteraars die is opgegroeid met AirPods en koptelefoontjes in overvolle treinen en drukke straten.
De in het Duitse Hamelin geboren Max Richter verhuisde met zijn ouders mee naar Groot-Brittannië. Daar groeide hij op in Bedford. Als tiener raakte hij geïntrigeerd door de elektronische klankwereld van Kraftwerk, maar hij luisterde ook naar klassiek en minimal music. Richter voltooide zijn piano- en compositieopleiding aan de Royal Academy of Music Londen. Later zou hij nog lessen volgen bij de Italiaanse meester Luciano Berio in Florence. De componist in hem kwam langzaam naar boven. Begin jaren negentig was hij kernlid van het hippe pianosextet Piano Circus, dat zich specialiseerde in repetitieve pianowerken van Steve Reich, Terry Riley en Graham Fitkin. Daarnaast werkte Richter ook samen met danceacts als The Future Sound of London en Roni Size.
Ondertussen broedde Richter al een tijd op eigen werk. In 2002 kwam zijn debuutalbum Memoryhouse uit, een ambitieus visitekaartje dat Richters neoklassieke droom breed etaleert. Orkestrale werken als ‘November’ en ‘Embers’ koersen zonder omwegen af op de emotie. Aanzwellende strijkers en hypnotische herhalingen doen hun werk. Knipogen naar minimal music zijn er nog wel, maar terwijl minimalpioniers als Philip Glass, Wim Mertens en Michael Nyman gebruikmaken van rare kwinkslagen en een manische motoriek strijkt Richter de plooien liever wat gladder.
Monumentaal wiegelied
Verrassender zijn de momenten waarop Richter gesproken fragmenten inbouwt en het stemmenweefsel prettig tegen de zalvende muziek aan laat schuren. Ook op The Blue Notebooks passeren stemmige tekstfragmenten, voorgelezen door actrice Tilda Swinton. Alsof hij een soundtrack voor zijn eigen imaginaire film componeert. De wereldverbeteraar in Richter is nooit ver weg. In 2020 voltooit hij Voices, een werk voor onder meer koor, orkest, elektronica en verteller. Als tekst dient de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, die in tientallen talen aan de luisteraar voorbijtrekt.
Naast het vele soundtrackwerk houdt Richter zijn vizier voortdurend gericht op mediagenieke projecten. Hoogtepunt is zonder twijfel Sleep (2015), een ruim acht uur durend cd- en liveproject waarmee de componist de geneugten van onze slaappatronen bezingt. Tijdens de afgelopen coronaperiode stond het rustgevende Sleep hoog in de playlists. Het in 31 composities onderverdeelde werk is bedoeld als monumentaal wiegelied dat je bij voorkeur ’s nachts moet beluisteren. In concertzalen – onder meer ook in het Concertgebouw Amsterdam – werden bezoekers uitgenodigd om weg te dommelen bij de klanken van Sleep. Voor Max Richter zelf heeft slapen voorlopig geen prioriteit, zijn ideeënfontein is voorlopig nog niet opgedroogd.
Max Richter in VPRO Cinema Extra
Noa Johannes spreekt in de nieuwe aflevering van VPRO Cinema Extra met twee internationale filmcomponisten. Hoofdgast is Max Richter, die vertelt over het vak aan de hand van drie films uit zijn omvangrijke oeuvre. Richter vertelt in de uitzending over zijn muziek voor de animatie-documentaire Waltz with Bashir, de serie The Leftovers en de sf-film Ad Astra. Ook spreekt hij over zijn nummer On the Nature of Daylight, dat in meerdere films te horen is.
Ook aan bod komt de Engelse Nainita Desai, die in 2019 doorbrak met haar soundtrack voor de hartverscheurende documentaire For Sama. Daarnaast schreef ze ook muziek voor de Netflix-hit American Murder: The Family Next Door. Desai vertelt in VPRO Cinema Extra door welke film zij ontdekte dat ze filmcomponist wilde worden.
De aflevering wordt op zaterdag 30 oktober uitgezonden op NPO 2 EXTRA (21.30 tot 22.00 uur). Aansluitend is Waltz with Bashir te zien.
De aflevering is later ook online te zien op vpro.nl/cinemaextra
©
VPRO Cinema
Max Richter in VPRO Cinema Extra