Miniserie Under the Banner of Heaven: een opvallend actuele who-dunnit

Al na een paar minuten is duidelijk waarom Andrew Garfield onlangs een Emmy nominatie kreeg voor zijn rol in Under the Banner of Heaven, een miniserie over de waargebeurde dubbele moord op een jonge mormoonse vrouw en haar dochtertje in 1984 in Utah. Garfield speelt Jeb Pyre, de politierechercheur in een slaperig, overwegend mormoons stadje die de zoektocht naar de moordenaars leidt. Pyre is een ‘moderne’ mormoon die af en toe – stiekem, onder zijn bureau – een McDonalds frietje mee-eet met een van de weinige niet-mormoonse collega’s op het politiebureau. Pyre heeft een zachte, vriendelijke stem, twee jonge dochters, een vrouw die hij als gelijkwaardige behandelt – al is hij, zoals het geloof hen oplegt, wel de ‘priesthood holder’ in huis – en een dementerende moeder die hij liefdevol verzorgt.

Pyre is niet het soort geharde agent dat we meestal zien in vergelijkbare politieseries. Hij is niet gewend aan gruwelijke moordpartijen of aan bloederige crime scenes. Dus als hij in de eerste aflevering het huis van Allen en Brenda Lafferty (gespeeld door Billy Howle en Daisy Edgar-Jones) en hun dochtertje Erica betreedt, en daar de levenloze lichamen van de 24-jarige moeder en haar vijftien maanden jonge dochter aantreft, is hij zichtbaar overstuur. Iets dat Garfield zo overtuigend brengt, dat het haast niet opvalt dat er eigenlijk heel weinig van de plaats delict wordt getoond. De contouren van Lafferty’s lichaam, een plas bloed op de grond, de telefoondraad losgerukt van de muur, een bloederige handafdruk op de deur van de kinderslaapkamer. Meer niet. Maar dat hoeft ook niet. Het verhaal dat Pyre’s gezicht vertelt, is voldoende.

Under the Banner of Heaven is gebaseerd op het gelijknamige boek uit 2003 van Jon Krakauer. In de non-fictie bestseller onderzoekt Krakauer twee gebeurtenissen: de gewelddadige dood van Brenda Wright Lafferty en haar dochter in de jaren tachtig en de oprichting en evolutie van The Church of Jesus Christ of the Latter-day Saints (LDS), zoals de mormoonse kerk officieel heet, in de 19de eeuw. Twee ontwikkelingen die nauw met elkaar verbonden zijn, aangezien de moordenaars, twee geradicaliseerde leden van de LDS-gemeenschap, altijd hebben volgehouden te hebben gehandeld in opdracht van God en zich lieten inspireren door fundamentalistische passages die een eeuw eerder waren opgesteld.

Voor de miniserie voegde schrijver Dustin Lance Black, die eerder een Oscar won voor zijn scenario van Milk, een derde verhaallijn toe: die van Jeb Pyre en zijn collega Bill Taba (Gil Birmingham), een uit Las Vegas afkomstige rechercheur die als buitenstaander vragen over het LDS-geloof kan stellen die de kijker waarschijnlijk ook heeft. Pyre en Taba vervullen samen de rol die de lezer van het boek had, vertelde Black afgelopen april, toen de serie in de Verenigde Staten uitkwam, aan de TV’s Top 5-podcast van The Hollywood Reporter: ‘Het boek vraagt om een actieve lezer. Het boek lezen, voelt als onderzoek doen. En met twee originele personages door wiens ogen de kijker kijkt, wilde ik dat gevoel opnieuw creëren.’

Blacks vertaling van het boek naar het scherm duurde zeker tien jaar. Hij werkte eerst tevergeefs aan een filmscenario, tot hij zich realiseerde dat hij meer dan anderhalf uur nodig had om het verhaal te vertellen. De uiteindelijke miniserie beslaat dan ook zeven aflevering en in totaal zo’n acht uur. Hierdoor was er ook ruimte voor een verhaallijn over Joseph Smith, de eerste profeet van de kerk – het zwakste punt van de serie, omdat het te veel doet denken aan een goedkoop kostuumdrama en niet past bij de rest – en ook nog voldoende tijd om het leven van Brenda Lafferty meer kleur te geven dan een slachtoffer in vergelijkbare series vaak krijgt.

Ondanks dat Black jarenlang aan Under the Banner of Heaven werkte, is de timing opvallend actueel. ‘Het is niet moeilijk om de link te leggen tussen een groep jongens die in 1984 vervielen in het fundamentalistische mormoonse geloof en een wereld die op meerdere manieren hetzelfde doet,’ zei Black tegen TV’s Top 5. ‘Kijk maar naar het Hooggerechtshof dat terugvalt op de originele interpretaties van een document dat honderden jaren geleden werd opgesteld door uitsluitend witte mannen. (…) We komen gevaarlijk dichtbij een plek waar we het verleden de toekomst laten dicteren.’

Een andere rode draad in Under the Banner of Heaven die raakt aan het heden, is de controle die de mannen in de LDS-gemeenschap hebben over de vrouwen. Brenda Lafferty, die een carrière bij het televisiejournaal ambieerde en niet schroomde om haar eigen ideeën over de wereld te delen, valt al vanaf het begin af aan vreselijk uit de toon binnen haar nieuwe, meer conservatieve schoonfamilie. En als ze een van haar schoonzussen aanmoedigt om vooral op haar eigen gevoel te vertrouwen, krijgt haar man Allen van een van zijn broers te horen dat hij op ‘zijn eigendom’ moet letten. Dat Lafferty op het advies reageert met een gemeende ‘Begrepen!’ is wellicht nog het meest schokkend.

Maar zelfs Jeb Pyre, een zogenaamde moderne mormoon, legt zijn vrouw op een gegeven moment op wat ze moet doen. Dat hij het doet uit angst voor haar en zijn dochters’ veiligheid, neemt niet weg dat hij is grootgebracht met het idee dat hij haar baas is.

‘Het mormonisme is niet het enige geloof dat vrouwen behandelt als een inferieur iets,’ zei Black, die vlak voor de release verwachtte dat de serie, net als het boek in 2003, flink wat kritiek uit de mormoonse hoek zou krijgen (kritiek die er ook is gekomen). Al hoopte hij ook dat het zou leiden tot discussie en wellicht zelfs zelfreflectie binnen een kerk die volgens hem kinderen nog steeds leert dat God misogyne is: ‘Ze zullen zeggen dat er veel dingen zijn veranderd sinds de jaren tachtig. Goed zo. Maar we zijn er nog lang niet.’