The Tragedy of Macbeth: een instantklassieker binnen het Shakespearegenre

‘A film by Joel Coen.’ Voor fans van de gebroeders Coen is het even schrikken, dat regeltje op de poster van The Tragedy of Macbeth. Bijna veertig jaar lang vormden Joel (1954) en Ethan (1957) Coen een uiterst vruchtbaar creatief duo, dat samen achttien speelfilms schreef, regisseerde, monteerde én produceerde. Vanwaar opeens dit soloproject? Hebben ze ruzie gehad? Zijn ze voorgoed uit elkaar?

In de LA Times vertelde Ethan twee jaar geleden al dat hij voorlopig even klaar was met cinema. Hij schreef wat theaterstukken en haalde daar onverwacht veel voldoening uit. ‘Ik maak mijn hele leven al films en voel me daar goed bij. Het is alleen zo’n technisch, gefragmenteerd proces. Als er iets misgaat, valt het altijd wel weer op te lossen. Dat is bij theater heel anders, het is veel organischer en kwetsbaarder. Heel enerverend.’

Over de toekomst hebben de broers nog geen concrete afspraken gemaakt, zei Joel onlangs in The Guardian. ‘Toen onze samenwerking destijds begon hebben we nooit gezegd dat het permanent zou zijn. En dat zeggen we nu ook niet. Het leek ons alleen wel gezond om allebei eens wat eigen projecten op te pakken. En tja, ik ben nu achter in de zestig, hopelijk kan ik dit nog even blijven doen, maar who the fuck knows?’

Actrice Frances McDormand, Joels echtgenote, laat op haar beurt weten dat er geen sprake is van ruzie: nu de broers elkaar niet meer dagelijks op de filmset zien, komen beide gezinnen juist vaker bij elkaar over de vloer. Toch een geruststelling.

Geen Coen Brothersfilm dus, The Tragedy of Macbeth, maar eerder een Coen-McDormand-film. Het echtpaar werkte namelijk nauw samen voor de Shakespeareverfilming. Even terugspoelen: Joel Coen en Frances McDormand ontmoetten elkaar in 1984 op de set van de thriller Blood Simple, waarmee de Coens debuteerden als filmmakers en McDormand als actrice. Ze trouwden nog datzelfde jaar. McDormand speelde vervolgens mee in nog zes Coenfilms, met als hoogtepunt de rol van hoogzwangere agent in Fargo, waarvoor ze in 1997 een Oscar kreeg.

De actrice vond ooit haar roeping op de middelbare school, toen ze werd gecast als Lady Macbeth in een amateuruitvoering van het beroemde Shakespearestuk. Later in haar carrière hoopte ze die rol altijd nog eens te kunnen spelen met een professioneel gezelschap, maar daar kwam het pas van in 2016, toen ze al bijna zestig was.

Toen Coen de première van dat stuk bijwoonde, begon hij zich meteen een verfilming voor te stellen, met zijn vrouw als Lady Macbeth én producent. Het feit dat McDormand relatief oud was voor de rol vond hij goed werken en het gaf hem ook een idee voor een invalshoek: de Macbeths als zestigers, verbitterd door hun kinderloosheid en tot alles in staat om op hun oude dag alsnog iets te bereiken.

Qua stijl besloot Coen dat zijn film enerzijds recht moest doen aan de oorspronkelijke tekst, maar anderzijds pure cinema moest zijn: spannend, visueel uitdagend, ook geschikt voor mensen die niet per se iets hebben met Shakespeare. Met behulp van een bevriende expert kortte hij de tekst iets in om er zo veel mogelijk vaart in te krijgen.

Of het resultaat de gemiddelde liefhebber van Fargo of The Big Lebowski zal bekoren valt te bezien, maar één ding staat vast: The Tragedy of Macbeth is inderdaad pure cinema. En een instantklassieker binnen het Shakespearegenre. Visueel is de film soms verbluffend mooi, knipogend naar het Duitse expressionisme en de schilderijen van Escher, met minutieus gecomponeerde zwart-witshots en strakke, minimalistische decors.

Ook de casting is geïnspireerd. Voor de titelrol vroegen Coen en McDormand Denzel Washington, die in het theater al menig Shakespearepersonage speelde en meteen toehapte. Met zijn warme, nobele uitstraling maakt hij de brute Macbeth verrassend menselijk, zoals McDormand ook zijn vrouw eerder meelijwekkend dan monsterlijk maakt.

Hoewel The Tragedy of Macbeth een wat vreemde eend lijkt in het Coenoeuvre, sluit hij inhoudelijk eigenlijk naadloos aan op het eerdere werk van de broers. Zo is de klassieke literaire bron geen uitzondering: Barton Fink verwees al naar Dante, O Brother Where Art Thou naar Homerus, A Serious Man naar het Bijbelboek Job. En als antiheld die zichzelf met stomme keuzes steeds dieper in de nesten werkt, is Macbeth eigenlijk een prototype van een Coenpersonage. In al hun films zit wel zo’n lapzwans die zijn leven zou kunnen samenvatten met Macbeths beroemde mijmering: ‘It is a tale told by an idiot, full of sound and fury, signifying nothing.’

Op filmsite Deadline zegt Joel Coen hierover: ‘Als kind voelde ik me al sterk tot dit stuk aangetrokken, vanwege de thematiek. Shakespeare was een onovertroffen schrijver, maar hij maakte ook gewoon populair entertainment. In dit stuk kom je zo veel elementen tegen die nu niet meer weg te denken zijn uit populaire fictie. Het gaat over een stel dat een moord beraamt – dat is zo’n beetje de essentie van het Amerikaanse pulp-noirgenre. Dat is James M. Cain, om een andere schrijver te noemen die mij en mijn broer sterk heeft beïnvloed.’

Als je het zo hoort, heeft The Tragedy of Macbeth eigenlijk nog verrassend lang op zich laten wachten.