Werkt Star Trek nog in het bingetijdperk?

Het is een mooie tijd voor trekkies. Na twaalf jaar afwezigheid op het kleine scherm is er weer een serie om naar te kijken: Star Trek: Discovery. Daarnaast keert acteur Patrick Stewart binnenkort in een miniserie terug in zijn legendarische rol als kapitein Jean Luc-Picard. En zijn er nog een Discovery-spin-off en twee verschillende animatieseries in de maak.

De laatste keer dat er zoveel aanbod aan Trek was, was in de jaren negentig. Toen liep Stewarts’ The Next Generation naadloos over in Star Trek: Deep Space Nine, dat op zijn beurt weer overging in Star Trek: Voyager. Al deze shows zijn momenteel, naast de nieuwste toevoeging aan de franchise, op Netflix te bekijken.

Wat Star Trek, bedacht door televisiemaker Gene Roddenberry, bijzonder maakt ten opzichte van andere sciencefiction is het beeld van een maatschappij zonder hebzucht of winstbejag. 'Star Trek staat voor het utopisch ideaal van de jaren zestig dat we als beschaving op weg zijn naar een glorieuze toekomst,' legt docent mediastudies aan de Universiteit Utrecht Dan Hassler-Forest uit. 'Een wereld waarin het kapitalisme uitgroeit tot een heilstaat waarin uiteindelijk geen geld meer bestaat. En waarin we dus niet meer hoeven werken voor ons loon en alleen maar onze verlangens hoeven volgen.' Een toekomst waarin iedereen gelijkwaardig is en dezelfde kansen krijgt ongeacht geslacht, seksuele geaardheid, huidskleur of achtergrond. Waar 3D-printers in muren, zogeheten replicators, ons eten verzorgen en ziektes als kanker uitgeroeid zijn.

Het veel oudere Star Trek wordt nog weleens door leken aangezien voor of vergeleken met de Star Wars-franchise. Niet heel gek, beide vinden hun oorsprong in het western-genre. De een schiet met lasers, de ander met ‘phasers’. In de jaren zestig lost acteur William Shatner als Captain Kirk ook het liefst problemen op met zijn vuisten of lippen. 'Het was in het begin ook maar gewoon een televisieserie waar 24 weken per jaar een verhaal voor bedacht moest worden,' lacht Hassler-Forest, 'voordat het een diepzinnige serie over kapitalisme en botsende beschavingen werd.' Shatner speelt een ruimtecowboy die elke week weer nieuwe ‘stammen’, hagedissenvolkeren tot besnorde Klingons, ontdekt en ermee knokt. Dertig jaar later lost Shakespeare-acteur Patrick Stewart in de rol van Picard problemen liever met tact en diplomatie op. Een model dat alle captains vanaf dat moment volgen in de franchise.  

Het verschil tussen de twee franchises is tegenwoordig groot. 'Star Trek gaat over de hedendaagse maatschappij, hoe we onszelf zien en hoe we met elkaar kunnen samenwerken,' legt voorzitter Pim Blokker van Star Trek-fanclub The Flying Dutch uit. 'Star Wars is meer een sprookje over de strijd tussen goed en kwaad.' Elke film begint immers met een variatie op ‘er was eens’: ‘A long time ago in a galaxy far, far away.’ Dat is geen belediging, verzekert Blokker. Vroeger was je of een Trekkie of een Star Wars-fan, zoals je of naar The Beatles of naar The Rolling Stones luisterde, maar tegenwoordig kun je van beide franchises houden. 

Toch heeft de utopische serie veel te danken aan Star Wars. De Star Trek-franchise begint in de jaren zestig met Star Trek, dat maar drie seizoenen loopt. Ondanks de populariteit onder een grote schare fans, zorgt het succes van Star Wars in de jaren zeventig er pas voor dat de show een nieuwe kans krijgt. Tussen 1973 en 2016 verschijnen dertien bioscoopfilms, vier nieuwe televisieseries en een animatieserie. Hoewel de lancering van Star Trek: Discovery op de streamingdienst van CBS in Amerika en Netflix in de rest van de wereld een comeback van de franchise lijkt, is de sciencefictionreeks dus nooit weggeweest.

In Star Trek: Discovery speelt actrice Sonequa Martin-Green, voorheen bekend van zombieserie The Walking Dead, de rol van wetenschapper Michael Burnham.  Daarmee voegt ze zich in een illuster rijtje Star Trek-personages. Ze mag in het tweede seizoen ook het legendarische zinnetje ‘Space: the final frontier’ uitspreken, woorden die al meer dan vijftig jaar de verbeelding prikkelen van televisiekijkers. Is er ander leven buiten ons zonnestelsel? En hoe ziet dat eruit? 

Star Trek: Discovery, of Disco, zoals fans het graag afkorten, speelt zich af in de 23ste eeuw, als de mensheid onderdeel is van een vredige Verenigde Federatie van Planeten. Met de snelheid van het licht proberen ze samen met buitenaardse culturen in zilverkleurige ruimteschepen het heelal te verkennen en vooral in harmonie te leven met beschavingen die zich niet houden aan de 'universele' waarden en normen. Zoals de oorlogszuchtige Klingons, te herkennen aan hun kenmerkende uitstulpingen op het voorhoofd, die bekend staan om hun agressie en eercultuur.

Hoewel alle Star Trek-series momenteel op Netflix te bekijken zijn, is Discovery de eerste die gemaakt is in het Netflix-tijdperk. En dat is te merken, vertelt fan en onderzoeker genderstudies aan de Universiteit Utrecht Linda Duits. 'Vroeger was Star Trek een serie die een keer per week werd uitgezonden. Het waren grotendeels opzichzelfstaande afleveringen. Met Deep Space Nine en Voyager had je een minimale verhaallijn die over de serie heen was gespannen.'

Dat is wat Star Trek was. Maar dat werkt tegenwoordig niet meer, legt Duits uit. 'Als je nu wilt dat kijkers investeren in je serie moet je het bingebaar maken.' De makers van Discovery worstelen hier zichtbaar mee. De afleveringen zijn wisselend op zichzelf staand tot niet los van elkaar te kijken. Het bingemodel past bij niet bij wat kijkers van Star Trek gewend zijn. Dus houdt ook Netflix vast aan een wekelijks uitzendschema, terwijl we niet meer op deze manier kijken naar series. Hierdoor worstelt Discovery vooral het eerste seizoen met het ritme. Wil het net zoals zijn voorgangers elke aflevering een klein probleem oplossen of een groter verhaal uitspreiden over een heel seizoen van veertien afleveringen? Dit zoeken naar de juiste vorm moet nieuwe kijkers van Discovery niet afschrikken. 'Dat is des Treks,' lacht Duits. 'De eerste seizoenen van The Next Generation en Voyager waren ook niet om aan te zien.'

Bingen heeft Discovery nog niet onder de knie, maar de regels van het gouden tijdperk van televisie wel. Met een budget van zes tot zeven miljoen dollar per aflevering, mogelijk gemaakt door de lucratieve verkoop van de buitenlandse uitzendrechten aan Netflix, ziet elke aflevering eruit als de meest recente Star Trek-films. De serie heeft diversiteit hoog in het vaandel staan. Dat zien kijkers terug in de genderneutrale uniforms, de opmaak van de bemanning, de casting van een niet-witte hoofdpersoon, het eerste echte queer-koppel van de franchise, maar ook in het feit dat er veel meer buitenaardse wezens aan boord zijn. Met het grote budget kunnen kostuummakers zich uitleven op hun visie van een niet-menselijke toekomst. De Klingons, die iedere paar decennia weer compleet van vorm veranderen, zien er in Discovery onherkenbaar divers uit.

Discovery heeft geheel volgens de regels van peak television een emotionele gelaagdheid die Star Trek-fans niet kennen van voorgaande series. 'Er is bewust voor gekozen om te focussen op persoonlijke relaties,' zegt Duits. 'We willen tegenwoordig gelaagde personages zien die worstelen met emoties en met elkaar.' Blijft het in voorgaande series bij digitale dagboeken waarin kapiteins op professionele wijze hun dagelijkse activiteiten bijhouden (Captain’s Logs), in Discovery ziet de kijker dagelijkse interacties tussen de personages. Ze sporten en eten samen. Poetsen hun tanden. Hoofdpersonen als bijvoorbeeld de roodharige kadet Tilly zijn herkenbaar en veel realistischer. 'Ze voldoet niet aan het schoonheidsideaal,' zegt Duits. 'Ze is wat dikker en heeft puistjes. Praat te veel en is onhandig. Ze is daardoor het leukste personage. Er zit een alledaagsheid in die we niet kennen van Star Trek.' Een alledaagsheid die veel meer doet denken aan personages als Tony Soprano, die naast maffiabaas ook een vader is die chagrijnig zijn bed uitstapt ’s ochtends, dan aan de altijd afgemeten Picard.  

De emotionele gelaagdheid en realistischere weergave van de Star Trek-wereld bieden fans ook voor het eerst een kijkje in de onderbuik van de utopische wereld van de Verenigde Federatie van Planeten. Problemen kunnen daar niet altijd met diplomatie opgelost worden, wat mogelijk grote consequenties heeft voor anderen. Hoewel fans binnen afzienbare tijd geen nieuwe Star Trek-film hoeven te verwachten, is er hoop voor meer Star Trek in de toekomst. Naast Picard krijgt een van de verrassendste personages uit Discovery, Captain Philippa Georgiou, ook een eigen spin-off. Een die waarschijnlijk de schimmige onderkant van de utopische samenleving van Star Trek verder belicht. 

Fans als The Flying Dutch-voorzitter Pim Blokker kunnen niet wachten om deze nieuwe series te bekijken. 'Het is fijn dat er nu aandacht is voor Star Trek, zoals die er tien jaar niet is geweest. Hopelijk worden de nieuwe shows niet, zoals bij Star Wars, te snel na elkaar uitgebracht. Ze moeten uitkijken voor overkill, zodat het fans niet te veel wordt.'