Je leest dit artikel uit de VPRO Gids gratis op VPRO Cinema. Wil je meer lezen over oa documentaires, podcasts en boeken? Neem dan een digitaal abonnement.
In de Amerikaanse scifiserie Y: The Last Man gaan op een dag alle zoogdieren met een Y-chromosoom dood – op één man en zijn aapje na. Wat betekent het voor het dagelijks leven als dit zou gebeuren?
©
VPRO Gids
abonneer
cadeautje
Er wordt weleens gezegd dat de wereld een betere plek zou zijn als vrouwen de touwtjes in handen hadden. Dat deze ‘ideale’ samenleving mijlenver af staat van de realiteit en er hoogstwaarschijnlijk niet zo snel zal komen – het patriarchaat, hokjesdenken, witte superioriteit en kapitalisme worden tenslotte niet alleen door mannen in stand gehouden – laat Y: The Last Man op dramatische wijze zien.
In deze nieuwe scifiserie, gebaseerd op de gelijknamige stripboekenreeks uit de jaren nul van Brian K. Vaughan en Pia Guerra, vallen alle zoogdieren met een Y-chromosoom op een dag dood neer. Zomaar. Het begint met een hert aan de kant van een landweggetje. Er lopen stroompjes bloed uit zijn ogen, mond en oren. Dan slaan in New York ratten massaal op de vlucht voor iets onzichtbaars en begint een straathond plotseling te janken van de pijn. Nog geen 24 uur later hoesten wereldwijd alle bezitters van een Y-chromosoom bloed op.
Y: The Last Man begint drie weken na dit moment. Weilanden liggen vol kadavers. Pleinen zijn bezaaid met lijken. Snelwegen zijn kerkhoven, vol op elkaar gebotste auto’s en neergestorte vliegtuigen. Alleen in een akelig stil New York – waar stilstaande gele taxi’s de straten blokkeren, doden op de stoep liggen en trappenhuizen van kantoren tijdelijk dienen als herdenkingsplaatsen voor overledenen – loopt één man: Yorick Brown (Ben Schnetzer), samen met zijn kapucijneraapje Ampersand – de enige twee nog levende wezens met een Y-chromosoom.
©
Rafy Winterfeld / FX / Rafy Winterfeld/FX
Ben Schnetzer als Yorick Brown
‘Net-op-tijd’-economie
Waarom Yorick en Ampersand nog leven en wát ze hebben overleefd, zijn niet de voornaamste vragen die Y: The Last Man beantwoordt. Eerst belicht de serie de directe gevolgen, want wat gebeurt er wanneer alle mensen met een Y-chromosoom – mannen, transvrouwen, intersekse en non-binaire personen – plotsklaps overlijden? (Overigens komen er ook veel vrouwen om doordat vliegtuigen neerstorten en voertuigen van de weg raken.) Volgens Y: The Last Man komt de wereld volledig tot stilstand en ontstaat er complete chaos. Vaak door zaken waar je niet direct aan denkt, zoals het feit dat de meeste vrachtwagenchauffeurs mannen zijn. In een interview op website Comic Book vertelde showrunner Eliza Clark dat voor de productie een researcher werd ingehuurd die een dossier aanlegde – acht mappen die elk 600 pagina’s bevatten – over een wereld zonder Y-chromosoom. ‘Daaruit bleek dat we enorm kwetsbaar zijn. Het lijkt misschien suf om je af te vragen hoe belangrijk vrachtwagens zijn, maar in de VS hebben we een “net-op-tijd”-economie en daarbij draait alles om meerdere bezorgmomenten per dag, terwijl slechts vijf procent van de vrachtwagenchauffeurs vrouw is.’
‘Yorick is de lens waardoor we deze wereld bekijken, maar hij is niet de held van het verhaal’
En transport is niet de enige sector die volledig instort. Zo krijgt de in allerijl gevormde nieuwe Amerikaanse regering – met senator Jennifer Brown (Diane Lane), tevens de moeder van Yorick, als nieuwe president – in de eerste afleveringen van Y: The Last Man ook te maken met dammen die niet meer beheerd worden en elektriciteitscentrales die herstart moeten worden. Iets wat problematisch is wanneer er nog slechts een handjevol mensen de kennis in huis heeft om dit te doen.
Dame in nood
Toen de eerste editie van Y: The Last Man in 2002 uitkwam, toonde Hollywood meteen interesse om de strip te verfilmen. Het zou om uiteenlopende redenen nog bijna twintig jaar duren voordat dit plan daadwerkelijk van de grond kwam. In die tijd is de wereld aanzienlijk veranderd, vooral wat betreft denken en praten over gender. Geen onbelangrijk aspect in een verhaal over een wereldwijde plaag die enkel mensen met een Y-chromosoom treft. ‘Toen wij de strip maakten, werd het woord cisgender nog vrijwel niet gebruikt,’ vertelde schrijver Brian K. Vaughan in de podcast Tv’s Top Five van The Hollywoord Reporter. Om de verfilming even prikkelend en vooruitstrevend te maken als de comics in de jaren nul waren, hebben transgender mannen een belangrijke rol in de serie en rijst op een gegeven moment het vermoeden dat Yorick misschien ook een transgender is. Clark: ‘De serie keert daarmee de zaken om. Dit keer is het Yorick die vragen krijgt die hem als cisman nooit gesteld werden.’
Hoewel vrouwen in Y: The Last Man ruimschoots in de meerderheid zijn, is de hoofdpersoon van het verhaal een man. Daar heeft men al twintig jaar kritiek op, maar de serie lost dit behendig op door de vrouwen even centraal te stellen als Yorick. Schrijver Vaughan kent de bezwaren tegen het oorspronkelijke verhaal, maar volgens hem klopt dit beeld niet helemaal. ‘Yorick is de dame in nood, niet de ridder op het witte paard. Hij is de lens waardoor we deze wereld bekijken, maar hij is niet de held van het verhaal.’
©
Rafy Winterfeld/FX
Ashley Romans als Agent 355 in Y: The Last Man
Platte laarzen
De echte held, menen Vaughan en Clark, is Agent 355 (Ashley Romans), een mysterieuze geheim agent die opdracht krijgt Yorick te begeleiden naar een arts om te achterhalen waarom hij nog wel leeft.
Dat de serie werd gemaakt tijdens een pandemie was van invloed op het eindresultaat. Onder meer op de kleding van politici, die tijdens de coronacrisis in de VS vaak in grote vesten en op platte laarzen gesignaleerd werden (al houdt een aantal Republikeinse vrouwen nog ferm vast aan de naaldhak). Clark: ‘We zagen dankzij de pandemie wat deze mensen in dergelijke situaties dragen, en ook hoe ze zich gedragen: wie de schijn ophoudt en wie zich laat gaan.’
Daarnaast twijfelden de makers aanvankelijk of bepaalde gebeurtenissen in het script – ook tijdens een pandemie – wel realistisch waren. Ten onrechte. In de tweede aflevering zit een mooi voorbeeld van fictie die door de werkelijkheid werd ingehaald: een woedende menigte bestormt het Witte Huis omdat men ervan overtuigd is dat de dood van hun familieleden onderdeel is van een groot complot.
Deze elementen maken van Y: The Last Man een interessant gedachte-experiment, al is het bovenal een erg onderhoudend dystopisch drama. Bronmateriaal is er in elk geval genoeg en de makers denken dat de serie zeker een seizoen of vijf moet kunnen lopen. Misschien komen we dan toch nog te weten of we inderdaad beter af zijn met een wereld die gerund wordt door vrouwen.