Indringend portret van Zuid-Afrikaanse anti-apartheid fotograaf Ernest Cole

Een van de beste documentaires van de afgelopen tien jaar is I Am Not Your Negro (2017), waarin de Haïtiaanse regisseur Raoul Peck (1953) een indringend portret schildert van schrijver James Baldwin. Baldwin overleed in 1987, maar de scherpe en confronterende stellingen die hij tijdens zijn leven innam over de rol van de zwarte én witte mens in Amerika zijn nog steeds actueel.

Hoe actueel bewees de recensie van de documentaire in Variety. Toen we Peck daar in 2017 over spraken zei hij: ‘Normaal krijg je een recensie in Variety één dag nadat je film op een festival in première is gegaan. Nu duurde die recensie drie weken. Toen ik hem las begreep ik waarom. De recensent had besloten eerst Baldwin te gaan lezen, omdat deze documentaire voor hem veel meer was dan zomaar een film. Hij schreef een heel mooie recensie waarin hij onder meer vraagtekens plaatste bij de positie van witte recensenten in Hollywood. Ik heb zoiets nog nooit eerder meegemaakt. Dat is wat Baldwin met mensen doet.’

Zeven jaar later spreken we Peck opnieuw, nu over zijn documentaire Ernest Cole: Lost and Found. Een film die in veel opzichten op I Am Not Your Negro lijkt. Deze keer kijken we terug op het leven van de Zuid-Afrikaanse fotograaf Ernest Levi Tsoloane Cole (1940-1990), die in 1967 opzien baarde met het anti-apartheid fotoboek House of Bondage. Cole zat toen al in New York, waar hij werkte aan een nieuw boek dat ‘a study of the Negro family in the rural South and the Negro family in the urban ghetto’ moest worden. Maar dat boek kwam er nooit. Cole miste Zuid-Afrika – waar hij na House of Bondage niet langer welkom was – en werd depressief. Hij zou geen enkel boek meer publiceren en raakte in de vergetelheid. Totdat in 2017 in een kluis in Stockholm – Cole leefde in de jaren zeventig even in Zweden – zestigduizend negatieven en prints van hem werden gevonden.

Peck: ‘Het is de enige manier om dicht bij een kunstenaar te komen. Ik wilde Cole – die goeddeels vergeten is – zijn stem teruggeven. Geen experts of getuigen die over hem vertellen en al eerder hebben bewezen dat ze niets van hem snappen, maar Cole zelf aan het woord laten. Ik heb heel veel artikelen over Cole gelezen, maar geen van de journalisten begreep wat leven in ballingschap met iemand doet. Ik wel, want ik heb het zelf meegemaakt. Toen ik 17 was leefde ik in Berlijn, omdat Haïti toen een dictatuur was. Ik weet hoe het is om in Europa te zitten terwijl er in je eigen land mensen worden vermoord. Ik weet hoe het is om te horen dat hele families verdwijnen. Ik vocht ook mee tegen apartheid en weet nog goed hoe ik in Berlijn de straat op ging toen Steve Biko werd vermoord. Ik weet dus precies waar Ernest Cole mee worstelde, want dat was ook mijn leven. Zo kon ik uit zijn teksten en de paar fragmenten die van hem zijn overgebleven zijn geschiedenis in zijn eigen stem opschrijven. Ik begreep zijn directe stijl van dingen zeggen, en ook zijn poëzie.’

‘Omdat acteurs het beste werkt. Ik gebruik een voice-over niet om een verhaal te vertellen, ik wil emoties overbrengen. Ik zoek mensen die de woorden zo kunnen uitspreken dat het publiek ze begrijpt, en de laag eronder, en ook de laag dááronder. Dat krijg je niet van een verteller, hoe technisch perfect die ook kan zijn. Ik kreeg het wel van LaKeith. Wanneer die bijna begint te huilen wanneer hij Coles laatste woorden op zijn sterfbed moet uitspreken is dat echt. We moesten een pauze van tien minuten inlassen omdat LaKeith eerst bij moest komen. Dat kan je niet veinzen.

Alleen wanneer de emoties echt zijn kan een film impact hebben. Daar zoek ik in al mijn films naar. Het vinden van de juiste stem is voor mij bijna net zo belangrijk als het vinden van het juiste onderwerp.

In I Am Not Your Negro is Sam Jackson niet Sam Jackson, hij is James Baldwin. Niemand herkende tijdens het kijken zijn stem, en daarom vermeld ik dat ook pas aan het eind van de film. En vooraf gaf ik hem nauwelijks aanwijzingen, ik zei alleen: “Sam ik wil dat je Baldwin wordt.” Hij heeft veel in het theater gespeeld en weet heus wel hoe hij een personage moet opbouwen. En het was magisch om te zien hoe hij dat deed. Van verschillende kanten hoorde ik later dat sommige mensen het de beste rol vinden die Sam ooit heeft gespeeld.’