De podcastserie ‘Op de vijfde rij’ duikt in de wereld van ‘onzinfilmfestivals’, waarvan vooral jonge filmmakers het slachtoffer kunnen worden. Presentator Cesar Majorana: “Deze zaak maakt mij behoorlijk woedend.”

Een filmfestival is voor talloze filmliefhebbers een heerlijk uitje. Van Cannes tot Leiden: steeds meer steden hebben een filmfestival waar we dagenlang de beste (of juist slechtste) films kunnen bekijken. Alleen al in Amsterdam worden in 2022 maar liefst 32 filmfestivals georganiseerd. Maar toch is er iets geks aan de hand met die filmfestivals, omdat niet al deze festivals daadwerkelijk plaats lijken te vinden.

En toch bestaan ze op een bepaalde manier óók weer wel. De organisatoren ervan lokken filmmakers wel degelijk naar hun ‘festivals’ door ze een podium te bieden waar ze – tegen betaling – hun films kunnen vertonen, en zelfs ‘prijzen’ kunnen winnen. Het gaat vaak om jonge, onervaren filmmakers die worden verleid met vijfsterrenrecensies, gouden medailles en foto’s die doen vermoeden dat zo’n festival een onmisbaar evenement is.

‘Het verhaal is grappig, maar er zit óók een ernst in die niet onderschat mag worden’

Cesar Majorana

We spreken hier van het fenomeen ‘onzinfestivals’: filmfestivals die op papier misschien bestaan, maar in werkelijkheid een wassen neus zijn. Soms lijken die festivals gewoon grappig nep, zoals Adidas-slippers die bij nadere inspectie ‘Adidos-slippers’ blijken te heten. Maar in de nieuwe reeks van filmpodcast Op de vijfde rij, gemaakt door Cesar Majorana, Jelle Schot en Anna Meijer in een samenwerking van vpro Cinema en Eye Filmmuseum, wordt duidelijk dat deze onzinfilmfestivals vooral mikken op films van jonge of onervaren filmmakers, die vaak moeten betalen om hun films in te sturen naar zo’n festival. En als dat festival uiteindelijk niet blijkt te bestaan, kan de reputatie van (jonge) filmmakers behoorlijk geschaad worden.

Om te vragen hoe dat precies zit, belden we met presentator Cesar Majorana. Hij beet zich met zijn collega’s vast in dit curieuze verschijnsel, waarover eigenlijk verrassend weinig bekend is. Majorana: ‘Wat zo leuk is aan het maken van Op de vijfde rij is dat het vaak gaat over dingen die in het filmwereldje normaal zijn, maar voor de buitenwereld heel gek zijn. Bij die onzinfestivals was dat niet anders, want voor veel makers is het blijkbaar heel gebruikelijk om te worden uitgenodigd voor festivals waar je bij hun bestaan mogelijk vraagtekens kunt zetten. En sinds de lockdown is de hoeveelheid onzinfestivals ook nog vertienvoudigd, omdat de drempel om jezelf een festival te noemen online véél lager werd.’

Waar begin je in vredesnaam met zo’n onderzoek?

‘Ik denk dat we minstens 36 verschillende strategieën hebben geprobeerd om dit onderwerp aan te vliegen. Zo hebben we bijvoorbeeld Aramis Garcia Gonzalez, een talentvolle jonge regisseur, gevraagd om zijn korte film Pariba in te sturen naar zo’n onzinfestival. Omdat zijn film uitkwam tijdens de lockdown, is deze door weinig mensen gezien, en was het de ideale kandidaat voor zo’n onzinfestival. Toch werd zijn film níet genomineerd, terwijl negentig procent van de inzendingen vaak moeiteloos een nominatie krijgt. Er klopte dus iets niet. Maar Aramis woont in Amsterdam, en dit festival deed alsof het daar plaatsvond, terwijl het georganiseerd werd door een vrouw uit Mexico. Waarschijnlijk dachten ze dus: als we die jongen nomineren, wil hij langskomen, terwijl er waarschijnlijk dus helemaal geen festival was.’

Jullie zijn zelf wel bij zo’n ‘onzinfestival’ aanwezig geweest. Hoe verliep dat?

‘Dat was een van de raarste ervaringen die ik ooit heb gehad. We zaten ergens in een klein zaaltje in een Amsterdams theater, waar een ultrakorte vertoning werd georganiseerd. Al is ‘vertoning’ eigenlijk een groot woord, want in feite werd er gewoon een goedkope laptop met een ouderwetse vga-kabel aangesloten op een simpele beamer, die duidelijk niet geschikt was voor het vertonen van films. Daardoor werd de beeldkwaliteit van alle ‘genomineerde’ films volledig tenietgedaan. Alles werd aangepakt met het grootst mogelijke disrespect voor het medium. Het festival leek vooral te zijn georganiseerd om foto’s te maken, zodat het online geloofwaardiger overkomt. Voor mijn gevoel werden er duizenden foto’s gemaakt, terwijl er maar dertien mensen in dat zaaltje zaten. Maar mensen kunnen nu wél naar zo’n website, waarop ze die foto’s zien en denken: ja, dit festival bestaat. Maar het woord festival is een veel te groot woord voor wat dit was.’

‘De volgende stap is dat een paar van die onzinfestivals ook écht gaan verdwijnen’
Toch lijkt het me ook moeilijk om de term ‘scam’ te gebruiken. Er is ten slotte wél íets georganiseerd, hoe tenenkrommend ook.

‘Uiteindelijk hebben die makers op dat festival wel degelijk een fysieke prijs in hun handen gehad, maar het is simpelweg niet hoe een filmfestival normaal gesproken werkt. Het onderzoek is misschien particulier, omdat grote filmmakers niet snel zullen worden opgelicht, maar het feit dat makers van over de hele wereld worden gelokt door partijen die zich bijvoorbeeld ‘Amsterdam International Film Festival’ noemen, is volgens mij afschuwelijk voor ons imago als filmland. Het klinkt misschien overtrokken, maar zo’n onzinfestival schaadt het vertrouwen van heel veel mensen, terwijl ze waarschijnlijk hun hele leven in die filmindustrie willen werken.’

Podcast nieuwsbrief

Abonneer je op de nieuwsbrief van de VPRO Podcastgids en ontvang elke week de beste tips in je mailbox. Podcast-expert Elja Looijestijn bespreekt wekelijks een podcastparel en geeft actuele tips. Daarnaast vist ze een tijdloze titel uit het archief, die je misschien gemist hebt.

Het gaat dus verder dan wat onzinprijzen in een achterafzaaltje?

‘In aflevering drie zit bijvoorbeeld een verhaal van een onzinfestival dat plekken aan filmmakers verkocht zonder dat het ooit heeft plaatsgevonden. Op de dag dat dit ‘festival’ zou plaatsvinden, stonden meerdere makers tevergeefs bij de Amsterdamse bioscoop lab111 op de stoep, omdat ze dachten dat hun films daar zouden worden vertoond. Die makers komen vaak net kijken, zijn dolblij dat er aandacht voor ze is, en hebben flink betaald om hun films te kunnen vertonen. En dan blijkt dat hele festival vervolgens niet eens te bestaan. Dat is hartverscheurend!’

De organisatoren van die onzinfestivals willen dus vooral parasiteren op de kwetsbaarheid van jonge makers?

‘Zodra mensen ergens gepassioneerd over zijn, maakt ze dat kwetsbaar voor misbruik, uitbuiting en oplichting. Dat gaat breder dan alleen de filmwereld: dat gebeurt in de hele samenleving. We denken vaak dat dit soort dingen de uitzondering zijn in onze systemen, maar veel systemen zijn er juist op ingericht om kwetsbare mensen uit te buiten. Natuurlijk is dit verhaal grappig, en zitten er hilarische dingen in, zoals een filmfestival dat zichzelf ‘Europe Film Festival UK’ noemt – twee dingen die niets meer met elkaar te maken hebben. Of dat iemand een onzinprijs wint als ‘Beste Actrice Tijdens Covid’. Dat is natuurlijk heel grappig, maar er zit óók een ernst in die niet onderschat mag worden.’

Waarom is die ernst vooralsnog niet voelbaar binnen de filmwereld?

‘Behalve dat er veel schaamte is, zijn er ook veel makers die het niet zo erg vinden, en de onzinprijzen gewoon blijven noemen in hun uitingen. Sommige filmmakers zijn gewoon verblind door hun eigen ambitie, en dat is volgens mij hartstikke menselijk. Deze hele business zit bovendien zo goed in elkaar dat veel mensen erbij gebaat zijn om het in stand te houden. Maar het probleem is dat er daadwerkelijk carrières geschaad kunnen worden. Als je je film in première wil laten gaan op een écht festival, kan dat festival bijvoorbeeld om de exclusieve premièrerechten vragen. Als zij vervolgens online zien dat je een prijs hebt gewonnen op een festival dat in werkelijkheid niet eens heeft plaatsgevonden, wens ik je succes met uitleggen hoe dat precies zit. In het begin van je carrière kun je dat moeilijk overzien, maar jaren later kan die reputatieschade zich wel degelijk tegen je keren. De belangrijke mensen in de filmwereld weten uiteindelijk heus wel dat iets als het ‘Amsterdam International Film Festival’ helemaal niet bestaat.’

Is het in die zin een podcastserie met een missie?

‘Juist omdat het vaak gaat om jonge, kwetsbare makers, maakt deze zaak mij behoorlijk woedend. De podcast kaart dit probleem hopelijk aan, maar de volgende stap is dat een paar van die onzinfestivals ook écht gaan verdwijnen. Ik blijf net zo lang aan de deur rammelen totdat dat gebeurt.’

Op de vijfde rij

Op de vijfde rij is te beluisteren via de podcastapps.

meer podcasttips