Podcastmaker Brian Reed stort zich op een mysterieuze brief

Brian Reed tuurt door het grote raam van de lobby van een luxe hotel aan de Belgische kust uit over de wild golvende Noordzee. Als je goed kijkt kun je Groot-Brittannië zien liggen, het land waar zijn nieuwste podcast zich afspeelt. Hij is er niet meer geweest sinds The Trojan Horse Affair afgelopen februari werd gelanceerd. De afgelopen maanden was hij vooral bezig met ouderschapsverlof en het laten bezinken van dat monsterproject. Het podcastfestival dat door de Vlaamse krant De Standaard in Oostende wordt georganiseerd liet hem invliegen als hoofdgast.

De pas 36-jarige Brian Reed is een van de grootste namen in de podcastwereld vanwege het baanbrekende S-Town uit 2017. In deze podcast vertelt hij in zeven afleveringen het verhaal van de excentrieke, vuilbekkende klokkenmaker John B. McLemore. Deze kleurrijke figuur benadert Reed omdat hij aanwijzingen heeft dat er in zijn woonplaats in Alabama een moord gepleegd zou zijn. Die vermeende misdaad is slechts het begin van het tragikomische verhaal waarin Reed de luisteraar meesleept. Dankzij de fascinerende hoofdpersoon, maar vooral dankzij de vernieuwende literaire vertelvorm sloeg S-Town in als een bom. S-Town is inmiddels zo’n honderd miljoen keer beluisterd en wordt regelmatig de beste podcast aller tijden genoemd. ‘De reacties waren overweldigend,’ zegt Reed. ‘Ik dacht dat S-Town heel specifiek over een plek in Amerika ging, maar het verhaal heeft mensen over de hele wereld geraakt. We maken met This American Life en Serial al een paar decennia verhalende audio in de VS. S-Town voelde als een logisch gevolg daarvan. Maar het succes gaf wel aan dat het een medium is waarmee je veel creatieve uitdagingen kunt aangaan.’

Hamza is Hamza Syed, die de medeverteller van The Trojan Horse Affair zou worden, en het mysterie waar hij het over had betrof de zogeheten Trojan Horse-brief. Dat was een vreemd stapeltje papier dat in 2014 anoniem verstuurd werd naar de gemeenteraad van Birmingham. Daarin stond dat extremistische moslims van plan waren de scholen van Birmingham te infiltreren en over te nemen. Een potsierlijk document, waarvan al gauw werd vastgesteld dat het nergens op gebaseerd was. Desondanks werd dit het startschot voor een grootschalig onderzoek naar openbare scholen in Birmingham met veel islamitische leerlingen, maatregelen om ‘Britse waarden’ te herstellen en allerlei antiterrorismewetten. De Pakistaans-Britse Syed, die opgroeide in Oost-Birmingham, heeft zich altijd afgevraagd waarom er nooit serieus onderzoek is gedaan naar de herkomst van deze nepbrief. Dit besluiten Reed en hij samen te gaan doen, met als resultaat een achtdelige podcast.

Reed: ‘Ik vond het schokkend hoe moeilijk het was om aan informatie te komen en mensen te spreken te krijgen. Het motiveerde me ook om juist door te gaan, maar het is niet leuk om achter mensen aan lopen en ze te moeten overreden om met je te praten. Gelukkig hadden we de meeste opnames eind 2019 gemaakt, voor de pandemie. Toen verhuisde Hamza naar New York en begon het schrijf- en monteerproces. Ja, het ging langzaam. Ik vind lang aan verhaal werken trouwens niet per se iets om trots op te zijn. Dat betekent ook dat het op sommige momenten gewoon helemaal niet opschoot. Het moeilijkste was om het zo in elkaar te zetten dat het begrijpelijk was, en ook boeiend.’

‘Jazeker, het zou vreselijk zijn als het alleen maar over lokale bureaucratie ging, hoewel ik denk dat bureaucratische tegenwerking wel een thema is. Maar het gaat ook over integratie versus assimilatie en over hoe multiculturalisme eruit zou moeten zien in een westerse democratie. De serie gaat vooral, denk ik, over de manier waarop desinformatie zich verspreidt en hoe rampzalig het kan uitpakken als dit niet meteen wordt rechtgezet. Een ander belangrijk thema is het bevragen van onze eigen standpunten als journalist. Het feit dat Hamza en ik het verhaal samen vertellen, gaf ons die gelegenheid.’

‘Het verhaal interesseerde me ook omdat het Hamza’s verhaal was. Hij was heel gedreven en betrokken, en het was zijn allereerste verhaal. Ik hou van verhalen waarvan je echt niet weet hoe ze af zullen lopen. Hij deed iets wat nieuw voor hem was en niemand wist hoe het vervolgens zou gaan. Dat risico vond ik spannend. Van het begin af aan namen we al onze gesprekken op. We verschillen van elkaar, maar kunnen het heel goed met elkaar vinden en inmiddels zijn we echte vrienden geworden. Het was nog wel een discussiepunt hoeveel ik in de podcast zou voorkomen. Het leek me niet netjes om mezelf er helemaal uit te laten. Hamza gaat met de billen bloot, dus ik moest dat ook.’

‘Voorheen hield ik me tijdens het maken niet bezig met de maatschappelijke impact van een verhaal. Het leek me ook onwaarschijnlijk dat mijn verhalen echt iets zouden kunnen veranderen, daarom richtte ik me op het ambacht van verhalen vertellen. Maar nu vind ik dat laf. Ik ben nu veel gretiger op zoek naar verhalen die veranderingen kunnen bewerkstelligen.’

‘Ik vind dat er een officieel onderzoek ingesteld moet worden naar degene die de brief geschreven heeft. Dit was een ernstig geval van valsheid in geschrifte en het heeft geleid tot grote aanpassingen in het onderwijssysteem en wetten die gevolgen hebben voor minderheden in Groot-Brittannië. Ze kunnen vast achterhalen wie de schrijver was. Wij hadden al vrij snel een heel sterk vermoeden, maar tot nu toe blijft het stil.’

‘Er luisteren veel mensen. We hebben nu ruim twintig miljoen downloads en de reacties op het verhaal zijn heel goed. Dat is fijn, en ik blijf hoop houden. Dingen kosten tijd. Het verhaal heeft impact, alleen niet op die directe manier. Dat is precies wat ik Hamza aanvankelijk ook duidelijk probeerde te maken.’

‘Ja, we zijn nog aan het ontdekken op welke manier podcasts onderzoeksjournalistiek kunnen laten landen. Podcast wordt vaak vooral als entertainment gezien, maar in onze serie zitten echte onthullingen. Hamza zei dat hij nog steeds een verantwoordelijkheid voelt ten opzichte van het verhaal. Dat vond ik een mooie benadering.’

‘Uit beide podcasts blijkt mijn interesse in het ontwikkelen van het medium en in nieuwe manieren van verhalen vertellen. Bij S-Town kozen we voor een meer literaire vorm, het vernieuwende aan Trojan Horse is het samenspel tussen Hamza en mij, denk ik. Ik vind het heel interessant om over genre na te denken als het om podcast gaat. S-Town is een soort southern gothic. Trojan Horse is een mix van buddy comedy en detectiveverhaal. Er zijn zo veel genres die nog niet gebruikt zijn binnen dit medium. We staan nog maar aan het begin van wat er allemaal mogelijk is.’