Dat verdomde eiland

Vrouwen die zichzelf terugvinden dankzij de natuur en daar vervolgens een boek over schrijven vormen een geliefd literair subgenre. Elizabeth Gilbert ging Eten, bidden en beminnen na haar scheiding, Frances Mayes kocht Een huis in Toscane en Cheryl Strayed wandelde haar heroïneverslaving van zich af in Wild. Helen MacDonald verwerkte de dood van haar vader door een onhandelbare havik te temmen in De H. is van Havik en nu is er Amy Liptrot die in De uitweer verslag doet van haar wilde Londense jaren, waarin ze steeds dieper weg zonk in een poel van bier, wodka en kots. Totdat ze afkickte en terugging naar de plek waar ze opgroeide: de Orkney-eilanden. Daar hervond ze zichzelf tussen wind, zee en schapen.

Ho. Stop. Wacht. Dit is dus niet zo’n boek. Geen gelikte, spirituele memoir over een beschadigd meisje dat zichzelf heelt en vervolgens nog lang en gelukkig leeft tussen de schapen. De uitweer is anders. Amy Liptrot schrijft lyrisch over landschappelijk schoon zonder sentimenteel te worden. Aan zelfbeklag doet ze niet en ze beheerst de kunst van het weglaten. Wat overblijft staat als een huis op Orkney in een winterstorm.

Neem alleen al de eerste zin:
‘Onder zoevende helikopterwieken wordt een jonge vrouw met haar pasgeboren baby in haar armen in een rolstoel over de landingsbaan van het vliegveld van het eiland voortgeduwd terwijl een man in een dwangbuis uit de tegenovergestelde richting naar haar toe wordt gerold.’
Die baby is Amy en die man is haar manisch-depressieve vader die, niet voor het eerst, wordt afgevoerd naar de beveiligde psychiatrische afdeling van het ziekenhuis in Aberdeen.

Achttien jaar later vertrekt Amy Liptrot naar het vasteland, eindelijk verlost van dat verdomde eiland waar ze elke dag moet helpen de stallen uit te mesten en waar voor opstandige pubers weinig anders te doen is dan op een rotsblok zitten zuipen en zelfgedroogde paddo’s eten.
Eenmaal in Londen ontwikkelt ze zich van feestende twintiger tot serieuze alcoholist. Alles raakt ze kwijt: eerst haar vriend, dan haar huis en tenslotte haar baan. Er zit niets anders op dan terug te keren naar huis.

Er zijn zeventig eilandjes die tot de Orkney- archipel behoren, waarvan er twintig bewoond zijn. Het grootste eiland heet simpelweg Mainland. ’s Zomers is het er gemiddeld twaalf graden, ’s winters vier. Er zijn geen bomen, het waait er altijd. Wie in Londen in de auto stapt, is 1160 kilometer en een veerpont later in de hoofdstad Kirkwall.

In De uitweer schrijft Liptrot weergaloos over de ruige schoonheid van deze eilanden. Ze leert naar wolken kijken zoals vogelaars naar vogels kijken. Op wandelingen komt ze kuifaalscholvers, bonxies, papegaaiduikers en zonnende mantelrobben tegen. Soms trekt een school bruinvissen voorbij. Ze verdiept zich in de historie van de eilanden, helpt haar vader met lammeren en gaat ’s nachts op pad om zeldzame kwartelkoningen te tellen voor de Vogelbescherming.

Een van de dingen die De uitweer zo bijzonder maken, is de vanzelfsprekende manier waarop technologie en natuur samenkomen. Liptrot is geen romanticus die het moderne leven heeft afgezworen. Integendeel. Tijdens haar dagelijkse wandelingen staat haar gps aan, met behulp van de Sky Map-app leert ze sterren en planeten onderscheiden. Op de zeeverkeerssite kijkt ze waar de olietankers naartoe varen die langs de horizon voorbij glijden en dankzij de vluchtradar weet ze dat de condensstreep aan de heldere ochtendhemel afkomstig is van de nachtvlucht van Lufthansa van Los Angeles naar Frankfurt. Ze meet zelfs het geluid van de wind die op haar slaapkamerraam beukt: 68 decibel. Amy Liptrot is altijd online.

Het is dan ook toepasselijk om haar via Skype te spreken, in aanloop naar haar bezoek aan Amsterdam waar ze te gast zal zijn bij Jeroen van Kan in VPRO Boeken.
Ze blijkt niet op Orkney te zijn, en ook niet in Londen, maar ergens halverwege.
‘Ik ben in Yorkshire, waar ik deze winter blijf. Het afgelopen jaar heb ik in Londen gewoond, maar ik wilde meer buiten zijn om te wandelen en te zwemmen. In deze buurt wonen wat vrienden van me, dus ben ik hier neergestreken. Omdat ik nogal eens in Londen moet zijn voor mijn werk, is het niet praktisch om op Orkney te zitten. Hier zit ik mooi centraal in het land en heb ik een nieuw territorium om te ontdekken.’

Het is heel lastig om te beschrijven wat voor soort boek De uitweer precies is. Als je probeert het te omschrijven, klinkt het al gauw vreselijk.
‘Ja, dat kan misleidend zijn. The girl who went home to heal. Zo ging het niet. Ik denk niet dat het leven zo werkt. Ik belandde weer op Orkney vanwege praktische redenen: gewoon werk en geld. Ik wilde ook niet dat het zo’n boek zou zijn waarin de stad alleen maar slecht is en de eilanden alleen maar goed. Iets daarvan zit er wel in natuurlijk, maar het is veel complexer dan dat hoop ik. Het gaat over mijn relatie met alcohol, maar ook over de cultuur, geschiedenis en natuur van Orkney. En over hoe ik het onverwachte toelaat in mijn leven.’

Het moet een raar idee zijn dat zoveel wildvreemde mensen nu alles weten over deze kwetsbare periode in uw leven.
‘Ik wilde een boek schrijven en ik wilde dat het gepubliceerd zou worden maar ik heb niet goed nagedacht over wat de gevolgen zouden zijn. Vlak voordat het verscheen, werd ik heel zenuwachtig. Ik realiseerde me ineens dat mensen het gingen lezen, ook op Orkney. Maar bijna iedereen reageerde heel warm en begripvol. Het boek blijkt lezers op verschillende manieren te raken. Wat mij het meest ontroerde waren de reacties van mensen die een verslaafde in hun leven hadden op wie ze boos waren. Dankzij mijn boek begrepen ze wat die persoon doormaakte. Dat vond ik heel bijzonder.
Er was elke dag wel een moment waarop ik dacht: wat heb ik gedaan? Ik voelde me kwetsbaar en blootgesteld. Heel vermoeiend. Het klinkt een beetje vreemd maar soms voelde ik bijna fysiek dat ik gelezen werd. Het heeft een flinke emotionele impact gehad. Ondanks de warme ontvangst heb ik me vaak geschaamd, maar niet genoeg om er spijt van te hebben dat ik het geschreven heb.’

U heeft niet de neiging het leven op Orkney te romantiseren. Wanneer realiseerde u zich dat de plek waar u opgroeide uniek was?
‘Als tiener had ik al een hekel aan de manier waarop Orkney werd afgeschilderd als een idyllische plek. Die boze puber zit nog steeds op mijn schouder als ik schrijf. Ik wil een eerlijk beeld geven. Toen ik klaar was met het afkickprogramma was ik dertig. Ik hielp mijn vader met de schapen en postte foto’s op Facebook waarop ik verstoten lammetjes in een emmer water onderdompelde om ervoor te zorgen dat ze door een andere moeder zouden worden geaccepteerd. Mijn vrienden in Londen zagen dat en reageerden ontzet. What the hell!
Dat zij dat leven interessant vonden, heeft mij wel geïnspireerd. Het is een cliché, maar terugkeren naar die plek heeft me doen inzien hoe bijzonder Orkney en de manier van leven daar eigenlijk is. Ik was denk ik sowieso wel tot dat inzicht gekomen, maar het is wat vroeger gebeurd omdat ik moest stoppen met drinken.’

Goed schrijven over landschap en natuur is nog moeilijker dan goed schrijven over seks. Gaat het u makkelijk af?
‘Ik probeer clichés te vermijden en ik probeer dingen zo scherp en beeldend mogelijk te formuleren maar ik vind schrijven heel moeilijk. Ik zit vaak te vloeken dat ik mezelf in deze situatie heb gebracht. Er zijn wel een paar Amerikaanse essayisten die naar natuur en landschap kijken vanuit een bijzonder perspectief: Annie Dillard, Rebecca Solnit, Naomi Klein. Die lees ik graag. Net zoals de Schotse dichter en essayist Kathleen Jamie. Maar mijn eigen werk is meer beïnvloed door mijn achtergrond als muziekjournalist. Ik luisterde veel naar hiphop toen ik De uitweer schreef. Die energie en de teksten hebben veel invloed gehad op het boek.’

U schrijft hoe technologie mensen dichterbij de natuur kan brengen en hoe belangrijk internet is om juist geïsoleerde plekken als Orkney leefbaar te houden.
‘Het is makkelijk om kritisch te zijn over nieuwe technologie, vooral in combinatie met natuurbeleving. Ik wilde dat cliché vermijden en heb bewust geprobeerd positief en realistisch te zijn over mijn eigen internetgebruik en het belang van internet voor eilandbewoners. Dat het boek is doortrokken van het blauwe licht van mijn laptop geeft het iets moderns maar ook iets herkenbaars, want zo leven mensen hun leven nu.’

Is iemand die ervaring heeft met een serieuze drankverslaving nog bang voor een internetverslaving?
‘Verslaving bestaat in vele vormen. Continu je Facebookpagina verversen is minder schadelijk dan een drankprobleem, maar het is wel een verslaving. Toevallig heb ik net de laatste twee dagen mijn telefoon en laptop uit de slaapkamer gebannen. Dat hielp wel, ik heb de afgelopen nachten beter geslapen.’