Zo maak je een Coen Brothers-film

Op internet wemelt het momenteel van de nepfilmtrailers, gemaakt met behulp van AI-programma’s: Star Wars in de stijl van Wes Anderson. The Matrix als een B-film uit de jaren vijftig. Volgens sommige insiders zien we hier de toekomst van de cinema: bioscoopbezoek wordt overbodig, want straks maakt iedereen z’n eigen speelfilms. Titanic met een happy end? Een achtste Harry Potter-film? Omschrijf nauwkeurig wat je wil zien en AI maakt het mogelijk.

Een deprimerend vooruitzicht misschien, maar om de Coen Brothers-klassieker No Country for Old Men te citeren: ‘You can’t stop what’s coming.’ En wie weet, misschien biedt de ontwikkeling ook wel kansen. Neem nou de Coens: beide broers werken momenteel aan soloprojecten en of ze ooit weer gaan samenwerken is nog maar de vraag. Dankzij AI hoeft de productie van Coen Brothers-films echter helemaal niet te stoppen. Als alle fans nu zelf aan het experimenteren slaan, zou dat zomaar een reeks nieuwe meesterwerken kunnen opleveren. Ter gelegenheid van het veertigjarige bestaan van hun oeuvre presenteren we hierbij vast de snelcursus Maak je eigen Coen Brothers-film. Succes!

Eigenlijk maken de Coen Brothers altijd misdaadfilms, maar zo’n label zegt in dit geval weinig. Vergelijk bijvoorbeeld Raising Arizona, Fargo en No Country for Old Men: in alle drie wordt een opportunistische boef achtervolgd door een keiharde killer, maar de eerste is pure slapstick, de tweede een inktzwarte tragikomedie en de derde een soort existentiële horrorfilm. Debuutfilm Blood Simple was meteen al heerlijk eigenzinnig: een film noir in westernsetting, vol sluwe dialogen, sinistere humor en grof geweld. En in welk hokje past een curiosum als Barton Fink?

Naar eigen zeggen hebben Joel (1954) en Ethan (1957) tijdens het hele proces van samen schrijven, regisseren, produceren en monteren nooit grote meningsverschillen. In een interview memoreerden ze ooit lachend die ene keer dat Joel de camera in een bepaald shot linksom wilde draaien en Ethan rechtsom. Toch zijn er heus twee individuen aan het werk. Misschien bieden de recente solofilms van de broers op dit vlak enig inzicht. Joels The Tragedy of Macbeth (2021) is technisch briljant, maar opvallend ernstig, terwijl Ethans Drive-Away Dolls (2024) nogal doorslaat in meligheid. Is Joel misschien net iets zwaarmoediger ingesteld en Ethan net iets frivoler? Vullen ze elkaar aan als yin en yang?

‘You’re part of a league of morons!’ wordt een personage toegebeten in Burn After Reading. En inderdaad, in elke Coenfilm staat ten minste één idioot of hopeloze loser centraal die met een ondoordachte actie de plot in gang zet. Let wel: de ene Coenkluns is de andere niet. Soms gaat het om een sympathieke sul, zoals de hoelahoepuitvinder in The Hudsucker Proxy, soms om een hork, zoals de folkzanger in Inside Llewyn Davis, en soms om een klassieke tragische held, zoals de professor in A Serious Man.

Het aantal citaten, hommages en andere verwijzingen in het Coenoeuvre valt nauwelijks bij te houden. Evidente helden van het duo zijn hard-boiled misdaadauteurs, zoals Dashiell Hammet en Raymond Chandler, en oude Hollywoodmeesters, zoals Howard Hawks en Preston Sturges. Maar even gretig putten ze bijvoorbeeld inspiratie uit klassieke wereldliteratuur: Dante in Barton Fink, Homerus in O Brother, Where Art Thou? en het bijbelboek Job in A Serious Man.

‘Damn, we’re in a tight spot!’ ‘Hey, what’s the rumpus?’ De Coens zijn gek op snelle, licht archaïsche screwballdialogen, dat maakt zeker hun vroege werk wel duidelijk. Ook hebben ze een feilloos oor voor dialecten – denk aan Fargo: ‘Yah, you betcha!’ Heel soms blijft de inhoud wat achter bij de vorm (we noemen de mindere komedies Intolerable Cruelty en The Ladykillers), maar het gros van de films is doorspekt met vlijmscherpe oneliners. Het scenario van The Big Lebowski is misschien wel het grappigste ooit geschreven. Zeker, de presentatie van hoofdrolspelers Jeff Bridges en John Goodman is ook steengoed, maar ieder stopwoord en elke hapering stond al precies zo in het script.

De Coens deinzen niet terug voor bruut en bizar geweld, wat bijvoorbeeld pijnlijk memorabele scènes opleverde rond een houtversnipperaar, een luchtdrukpistool en een afgebeten oorlel. Maar ook kleine, tedere momenten weten ze wonderschoon vast te leggen. Zie de wegwaaiende hoed in Miller’s Crossing, het jochie dat de hoelahoep ontdekt in The Hudsucker Proxy of de fraaie filmreconstructies in Hail, Caesar!.

Het leven is fundamenteel absurd: volstrekt onvoorspelbaar en ondoorgrondelijk. Ziedaar het grote, terugkerende thema in het oeuvre van de Coen Brothers. In een film als Burn After Reading leidt die filosofie tot een hilarische anticlimax, in No Country for Old Men krijg je er de rillingen van. Toch is het niet geheel terecht dat de broers vaak cynisch en nihilistisch worden genoemd. Ze hebben duidelijk sympathie voor existentiële zoekers en mensen die het goede nastreven. Regelmatig gaat dat gepaard met expliciet filosofische of religieuze verwijzingen, maar de moraal van het verhaal ligt er nooit te dik bovenop. Een diepzinnigheid kan altijd gepaard gaan met een komisch accent, een raar kapsel of een piemelgrap.

Joel en Ethan groeiden op in een Joods-Amerikaans milieu, compleet met wekelijks synagogebezoek. Die achtergrond wordt prachtig gereconstrueerd in A Serious Man, niet alleen qua setting, maar ook inhoudelijk, met veel verwijzingen naar Joodse wijsheden. Ook andere films zitten vol knipogen naar de Joodse cultuur. Vaak liefdevol spottend (Walter in The Big Lebowski: ‘Shomer fucking Shabbos!’), soms ook wrang (het antisemitisme in Barton Fink). En het ambigue wereldbeeld van de broers, de weigering om genoegen te nemen met simpele antwoorden, is er allicht ook sterk door beïnvloed.

Componist Carter Burwell, die net als de Coens debuteerde met Blood Simple, maakte de ene na de andere sublieme score voor de regisseurs. Maar ook bestaande songs spelen een cruciale rol in hun werk. Denk maar aan The Dude, met zijn liefde voor Creedence Clearwater Revival en zijn bloedhekel aan The Eagles. Hoogtepunten op dit vlak zijn de door T Bone Burnett samengestelde folksoundtracks van O Brother, Where Art Thou? en Inside Llewyn Davis. Vooral die eerste was als album een groot commercieel succes. 

Bij nader inzien is dit project gedoemd te mislukken. Eigenlijk wisten we het al van al die matige pastiches uit Hollywood: alleen de Coen Brothers zelf kunnen een goede Coen Brothersfilm maken. Beter idee: ga deze zomer naar Eye en geniet gewoon van het echte werk.