Sunny Bergman: ‘Daders van seksueel geweld kunnen heel gewone mannen zijn’

Hoe is Blauwe ballen ontstaan?
IdF: ‘Drie jaar geleden maakten we voor het ministerie van Justitie en Veiligheid een korte documentaire over victimblaming, dat was het begin.’

SB: ‘Ja, we bespraken daardoor met elkaar dat seksueel geweld er vaak zo anders uitziet dan het beeld waar je mee opgroeit. Toen realiseerde ik me dat ik zelf ook meermaals slachtoffer ben geweest van seksueel geweld.’

IdF: ‘We hadden het ook over de juridische kant. We praatten met Kimberley, zij zit nu ook in Blauwe ballen. Kimberley is gedrogeerd en op gewelddadige wijze verkracht door een collega, ze had echt een overtuigend verhaal, er waren andere slachtoffers… En toch is het niet gelukt om deze man veroordeeld of zelfs maar ontslagen te krijgen. We dachten: hoe werkt dat dan bij politie en justitie?’

SB: ‘Vervolgens kwam het schandaal bij The Voice en toen heb ik een enorme tirade geschreven op sociale media. Ik vond het ergerlijk dat mensen zo focusten op Marco Borsato of Ali B, op BN’ers, terwijl het zo ontzettend veel vrouwen wordt aangedaan, helemaal niet alleen maar in de showbiz of door bekende of machtige mannen.’

IdeF: ‘Toen zijn we een heel boos filmplan gaan schrijven. Maar gaandeweg kwam er steeds meer nuance in.’

SB: ‘Haha ja, de werktitel was eerst Vieze vuile verkrachters.’

IdF: ‘Hij heeft zelfs nog Ik haat alle mannen geheten! Maar uiteindelijk is het toch wel een lieve film geworden. Denk ik.’

SB: ‘Een van mijn vorige documentaires, Man Made, ging over toxic masculinity en in die film laat ik zien hoe het maatschappelijke ideaalbeeld van mannelijkheid ook juist onderdrukkend voor mannen is. Het is natuurlijk gewoon best wel erg dat mannen niet leren praten over hun gevoel. Je ziet bijvoorbeeld ook vaak bij een scheiding dat de man veel meer in de put zit dan de vrouw. Want zij heeft een emotioneel supportnetwerk om zich heen, terwijl die man altijd op zijn vrouw leunde. Man Made begon vanuit woede die ik voelde over traditionele mannelijkheid, maar uiteindelijk werd de film heel empathisch tegenover mannen. En dat was nu bij Blauwe ballen ook wel zo.’

Je deelt ook je eigen ervaring met seksueel geweld in een sessie met psycholoog en directeur van Centrum Seksueel Geweld Iva Bicanic, aan wie je vertelt hoe je als zeventienjarige op vakantie stomdronken werd meegenomen door een oudere man. Hoe was het om dit op camera te delen?
SB: ‘Lastig. Ik vind het namelijk altijd een beetje pathetisch als mensen een camera neerzetten en dan gaan zitten huilen. Maar het staat in dienst van het verhaal, al vind ik het wel lichtelijk cringe, zoals mijn kinderen zouden zeggen. En ja, ik vind het ook nog steeds moeilijk om die gebeurtenis te zien als seksueel geweld. Maar Iva legde me uit dat de term seksueel geweld misleidend is, omdat je dan denkt aan fysiek geweld. Terwijl iemand jou ook geweld aandoet door jouw grenzen en jouw lichamelijke integriteit aan te tasten. Met de nieuwe zedenwet, die in 2024 is ingegaan, zou wat deze man gedaan heeft wel degelijk strafbaar zijn geweest: je hoeft nu als slachtoffer geen fysieke dwang meer te bewijzen, en er moet sprake zijn van wederzijdse instemming. Ik was destijds zo dronken dat ik me niet meer goed kan herinneren hoe het afliep, ik heb alleen maar het beeld van die man die een tampon uit mij trekt… Een vervreemdende herinnering, waar ik me lang voor schaamde. Iva Bicanic legde me uit dat heel veel jonge vrouwen dit soort dingen meemaken, het heet unacknowledged rape. Dus dan heb je het niet door, omdat je dronken bent of omdat je denkt: die gast is nu eenmaal hier, dan moet ik maar seks met hem hebben, want wie weet wat er anders gebeurt. Dit maakt bijvoorbeeld zestig procent van de studentes mee. Je kunt je afvragen: als je niet weet dat je een verkrachting meemaakt, is het dan erg? Maar dit soort ervaringen stapelt zich op en heeft veel invloed op hoe je daarna seks beleeft. Ik heb dat zelf ook gemerkt: als je dan wél met iemand bent die gericht is op jouw plezier, iemand die vraagt “heb je wel écht zin?”, dat je dan denkt: wow… En dat er ineens een verdriet naar boven komt van al die keren dat dit niet zo is geweest, dat je níét gezien werd, dat je als een soort ding bent behandeld.’

De zedenpolitie reageert in de documentaire weinig empathisch wanneer je deze persoonlijke ervaring met ze deelt.
SB: ‘Ja, dit was bij een sessie over de oude wetgeving versus de nieuwe wetgeving, dus aan de ene kant snapte ik dat ze over mijn geval spraken alsof het een hypothetische casus was. Maar tegelijkertijd is hun werk omgaan met slachtoffers en zouden ze kunnen weten dat het heftig voor mij was om dit te delen. De vrouwen reageerden over het algemeen wel begripvoller dan de mannen. Die gingen maar door over hoe vies ze seks tijdens ongesteldheid wel niet vonden. Ik voelde me bezoedeld en ineens heel erg moe, ik moest stoppen met werken toen dat was gebeurd. Later had ik er nog een gesprek over met een van de rechercheurs, hij reageerde toen schappelijk en aardig. Maar zijn argument dat ze in hun team met zulke heftige zaken dealen dat ze soms zogenaamd huis-tuin-en-keuken-seksueel-geweld minder hoog op de agenda zetten, dat vond ik niet heel valide.’

IdF: ‘We hebben bij onze interviews met vrouwen over seksueel geweld gemerkt hoe waardevol het voor hen is om als eerste te zeggen: “Wat naar dat je dit hebt meegemaakt, dat had nooit mogen gebeuren.”’

SB: ‘Overigens hebben we ook mensen gesproken bij de politie die begrijpen dat dit een belangrijke film is en die er echt mee aan de slag willen binnen de organisatie en op de politieacademie.’

Steradvocaat Gerard Spong blijkt in jullie documentaire al helemaal niet empathisch op slachtoffers van seksueel geweld te kunnen reageren: hij verwijt ze ‘te weinig weerbaar’ te zijn. Waarom hebben jullie hem geïnterviewd?
SB: ‘Machteld Roethof was de advocaat van de verdachte in de zedenzaak die we ook volgen in Blauwe ballen. Zij is best een uitgesproken criticus van de nieuwe zedenwet, en ze is ook bewonderaar van het werk van Spong. Daarom hebben we hen samen gefilmd tijdens een overleg.’

IdF: ‘We vonden het ook belangrijk om dat gedachtegoed te laten horen. Zij vertegenwoordigen ook een kant van het juridische systeem en zeggen bovendien wat veel mensen denken.’

SB: ‘Als filmmaker is het de kunst om op je tong te bijten wanneer iemand uitspraken doet waar je het echt niet mee eens bent. Want anders kun je niet horen wat iemand echt denkt. Sommige kijkers zeiden bijvoorbeeld over Wit is ook een kleur: waarom wordt Sunny niet boos? Dat ging dan over de scène waarin een witte man zegt: “Het is eigenlijk erger om heel lang te zijn dan om zwart te zijn, want ik moet een dure auto kopen, anders kan ik niet lekker zitten.” Maar ik ga dan juist niet verontwaardigd reageren; ik laat iemand zijn standpunt uiten, waarna kijkers zelf een conclusie kunnen trekken.’

Wat hopen jullie dat Blauwe ballen met kijkers doet?
SB: ‘Nou ja, in het licht van de klimaatcrisis, het opkomend fascisme en de oorlogsdreiging is alles natuurlijk een druppel op een gloeiende plaat. Ik ben nogal een pessimist over de staat van de wereld, maar in mijn werk houd ik me vast aan kleine overwinningen. Zo merkte ik bij de eerste viewings van Blauwe ballen dat er gesprekken op gang kwamen. Een man moest huilen, een andere man realiseerde zich dat hij een vriendinnetje van vroeger excuses verschuldigd was.’

IdF: ‘Alle mannen die nu iets hebben toegegeven, dat zijn de mannen bij wie ik me echt het veiligst zou voelen. Want die hebben zelfinzicht en schuldbewustzijn, dat is een grote stap. Maar de mannen die na deze film nog steeds zeggen “o, ik zou dat nooit doen en ik ken ook niemand die dat zou doen”, bij hen zou ik me juist niet fijn voelen.’

SB: ‘Precies, en dat lijkt op de racismediscussie. Als mensen superdefensief reageren, denk ik: waarom wil jij zo hard roepen dat jij geen racist bent of geen verkrachter? We hebben toch allemaal minder mooie kanten? Waarom kan je niet luisteren? Waarom kan je niet open naar jezelf kijken? You’re part of the problem. Er moet echt een besef komen dat daders van seksueel geweld ook heel gewone mannen kunnen zijn. En dat het ook niet noodzakelijkerwijs slechte mannen zijn. Het zijn mannen die denken dat dit soms de manier is om seks te hebben: door te pushen. Om dat te bestrijden is een cultuurverandering nodig, we moeten praten over wat we van elkaar verwachten. En het is heus niet gezegd dat het elke keer verkrachting behelst als een vrouw denkt: ik voel me onder druk gezet, dus ik maak maar zin, dan is m’n man morgen tenminste vrolijk. Maar laten we het wel met elkaar hebben over de vraag: waarom vinden we dat eigenlijk normaal?’