Subject: Gaat het succes van documentaires ten koste van de hoofdpersonen?

Op een dag kwamen ze gewoon aanrijden. Ze haalden statieven, camera’s en lichtapparatuur uit hun auto, en begonnen de jongens op het basketbalveldje te filmen. ‘Wat doen die witte gasten met al die dure apparatuur in een zwarte wijk?’, vroeg Arthur Agee, hoofdpersoon uit de prijswinnende documentaire Hoop Dreams (1994) zich af. Thuis vertelde hij dat de mensen een film over hem willen maken; zijn moeder geloofde hem niet. Maar dan gaat de volgende ochtend de bel. Moeder doet open en ziet de draaiende camera, die op haar is gericht. Ze slaakt een gil, gooit de deur dicht en doet haar kunstgebit in. Ze doet weer open: ‘Hallóóó! Hoe is het met jullie?!’ En Arthur dacht: ‘Waarom praat die vrouw zo raar?’

Het is een van de ongemakkelijke verhalen waaruit de documentaire Subject (Camilla Hall, Jennifer Tiexeira, 2022) bestaat. De term ‘subject’ voor de hoofdpersoon van een film voert ons mee naar de tijd van Nanook of the north (1922), toen een antropologische kijk de norm was bij het maken van de eerste documentaires: veelal films over militaire en koloniale onderwerpen. Maar nog steeds – nu de zogeheten Golden Age of Documentary is aangebroken, en streamingsdiensten miljoenen verdienen met docu’s over soms behoorlijk traumatische periodes uit een mensenleven – worden er documentaires geschoten ten koste van de hoofdpersonen. En als het verhaal eenmaal gemaakt is, is het gebruikelijk dat alleen de regisseur toelichting geeft.

Subject biedt de hoofdpersonen uit Hoop Dreams, truecrimeserie The Staircase (2004), The Wolfpack (2015), over zeven kinderen die praktisch hun hele jeugd opgesloten zaten in een appartement in New York, The Square (2011), het invloedrijke ooggetuigenverslag van de Egyptische revolutie, en Capturing the Friedmans (2003), over een Amerikaans gezin dat wordt verdacht van kindermisbruik, de ruimte hun kant van het verhaal te vertellen.

Hun ervaringen zijn verweven met reflecties van regisseurs op vragen als: kan een documentaire recht doen aan de waarheid? Wat weegt zwaarder, het belang van de hoofdpersoon of dat van de maker? Welke rol spelen machtsverhoudingen, wie krijgt betaalt? En hoe bereid je iemand voor op de enorme impact die een documentaire op je leven kan hebben?  

In Subject kantelt de macht op subtiele wijze. Met begrip, nieuwsgierigheid en gevoel voor nuance zet Subject een belangrijke stap naar een nieuwe verantwoordelijkheid en ethiek voor documentairemakers. Het oordeel is aan de kijker.