Gerrit van der Veen: de heldendaden van een kunstenaar tijdens de Duitse bezetting

Beeldhouwer Gerrit van der Veen (1902-1944) had een oog voor detail. Met precieze, ingetogen stijl vervaardigde hij klassiek aandoende lichamen en koppen die sereniteit uitstralen. Soms waren dat grote monumenten, zoals De Eendracht van het Land (1940) dat boven op de Leidseveertunnel in Utrecht staat, maar zijn brood verdiende hij vooral met ‘priegelwerk’, zoals het in de documentaire over zijn leven uit 2019 wordt genoemd: bronzen munten en kleine beeldjes voor in de woonkamer.

Toch gaat deze film (regie Ary Schouwenaar) niet zozeer over zijn kunstenaarskwaliteiten maar over zijn heldendaden tijdens de Duitse bezetting. Gerrit van der Veen was een leidend figuur in het kunstenaarsverzet en spoorde andere kunstenaars actief aan om niet mee te werken met de Duitsers door bijvoorbeeld te weigeren om lid te worden van de Nederlandsche Kultuurkamer, een nationaalsocialistisch instituut ter controle van de kunsten. Later pleegde Van der Veen met zijn verzetsvrienden goed voorbereide overvallen op het Amsterdamse bevolkingsregister, op de Landsdrukkerij in Den Haag en op het Huis van Bewaring aan de Weteringschans.

Ook hielp hij tienduizenden mensen om uit handen van de nazi’s te blijven door de Persoonsbewijzencentrale mede op te richten. Van der Veens vaste hand en vakmanschap kwamen hierbij goed van pas, aangezien het Nederlandse persoonsbewijs het moeilijkst te vervalsen was in heel Europa. Wat begon als een groep bevriende kunstenaars die nachtenlang op zolder persoonsbewijzen vervalsten groeide uit tot de grootste vervalsingsorganisatie van Nederland.

In de documentaire volgen we Gerrit Jan Wolffensperger, jurist, fotograaf, voormalig Tweede Kamerlid voor D66 en de buitenechtelijke zoon van Gerrit van der Veen. Hij werd in 1944 precies twee maanden na de fusillade van zijn vader geboren en heeft hem dus nooit gekend. Hij dook in de overgebleven foto’s, brieven en kunstwerken van Van der Veen en sprak met diens familieleden.