Kind van de Tijd: intieme en confronterende documentaire over adoptie

Het verhaal van de adoptie van Tim is er een zoals we dat inmiddels maar al te goed kennen. Een idealistisch echtpaar in de jaren zeventig, een schimmig adoptiedossier (in dit geval in Indonesië), hevige gedragsproblemen in de puberteit en een kind dat zich, ook als het eenmaal volwassen is, uiteindelijk nooit ergens thuis voelt.  

De documentaire Kind van de Tijd is geregisseerd door Tims broer Huibert, die een biologisch kind is van Tims adoptievader en diens tweede vrouw. Via interviews, archiefbeeld, een reis naar Indonesië en een sessie bij een systeemtherapeut komen we in de film heel dichtbij zowel Huiberts woedende broer Tim als hun worstelende vader Lex. Het resultaat is een buitengewoon intieme en confronterende documentaire, die zijn première beleeft op het Nederlands Film Festival en ook op NPO 2 komt. 

Voordat Huibert van Wijk (1986) Kind van de Tijd regisseerde, maakte hij in 2019 al de korte documentaire Echo (nog te zien bij 2Doc) waarin hij niet alleen Tim en Lex, maar het complete patchworkgezin Van Wijk portretteert – met trauma’s, schuldgevoelens, littekens en al. We videobellen met de regisseur voor een interview. 

Ben je nu even klaar met films over je familie, of komen er nog meer? 

Huibert van Wijk: ‘Ha, nou dat zou best kunnen. Het vreemde van ons gezin is dat ik geen enkele honderd procent broer of zus heb, alleen een halfbroer en halfzus, en een geadopteerde broer. Maar ik voel van alles voor mijn broers en zus, dus ik weet dat het niet per se de bloedband is die familie tot familie maakt. Maar wat het dan wel is? Dat heb ik nu al in een aantal documentaires onderzocht, en ik denk dat ik nog wel een paar films lang op dit thema aan het kauwen ben.’ 

Waarom wilde je het verhaal van Tims adoptie vertellen?  

‘Toen ik het plan voor Kind van de Tijd bedacht, was de adoptiestop nog niet ingevoerd. Er was nog maar weinig aandacht voor het feit dat interlandelijke adoptie meestal niet goed uitpakt. Mijn broer werd als lastig bestempeld binnen ons gezin en door hulpverleners. Wat hij ook was, oké, maar niemand die tegen hem zei: ik zie dat jij een enorm litteken hebt. Het verhaal van dat litteken wil ik vertellen – zonder mijn vader aan de schandpaal te nagelen, want ook hij was maar een kind van zijn tijd. Natuurlijk kun je hem naïviteit verwijten, maar net als al die andere adoptieouders dacht hij oprecht dat hij iets heel moois deed. Uit pure liefde kun je iets doen wat achteraf misschien heel dom blijkt, of heel schadelijk, maar dat betekent niet dat de liefde er niet is. Ik had het gevoel dat mijn broer die liefde niet kon zien door al zijn boosheid. En dat mijn vader ook mijn broer niet meer kon zien door alle woede, en de harde woorden die waren gevallen. Ik denk dat adoptie een systeem is dat voornamelijk verliezers kent.’ 

Hoe keek jij als kind naar het adoptieverhaal van je broer? 

‘Bij ons thuis werd er in heel positieve termen over adoptie gepraat, zo van: Tim zou anders vast dood zijn gegaan in Indonesië, zijn moeder kon niet voor hem zorgen. Mijn beeld van adoptie is pas omgeslagen toen ik als twintiger een keer tegen Tim zei dat ik later ook wilde adopteren, het leek me het mooiste dat er is. Hij werd boos en zei: “Hoe kun je dat zeggen, heb je dan geen idee wat dat met mij gedaan heeft?” Achteraf vind ik het vreemd hoe lang het geduurd heeft voor ik inzag hoeveel pijn Tim door de adoptie heeft. Ik weet nog dat hij zei: “Waarom zou ik het recht hebben om te overleven en andere kinderen in een arm land niet?” Daar had hij natuurlijk ook een punt, adoptie is een beetje voor god spelen. Inmiddels wil ik allang niet meer adopteren.’ 

Wat hoop je dat Kind van de Tijd met kijkers doet? 

‘Ik hoop dat de documentaire een groter verhaal kan vertellen over familieconflict en over postkoloniale pijn. Het zou mooi zijn als de film gesprekken daarover op gang brengt. Heling begint bij het erkennen van pijn en erover praten. En bij accepteren dat er meerdere perspectieven bestaan, in plaats van één waarheid.’ 

Heb je je vader en broer nader tot elkaar kunnen brengen met je documentaire? 

‘Op een gegeven moment zegt mijn vader tegen mijn broer in de film: “Ik ben natuurlijk voor jou maar een plaatsvervangende vader, maar jij bent geen plaatsvervangende zoon voor mij.” En dat vond ik een hele scherpe zin van hem, omdat daar het perspectiefverschil in zit dat we in de film proberen te vangen en waardoor het conflict in een adoptiegezin zo lang kan blijven etteren. Omdat het ook gewoon voor hun beiden niet hetzelfde ís: adoptie betekent voor Tim iets totaal anders dan voor Lex. Daarom is het zo moeilijk om elkaar te vinden. Ik hoop dat de film dat verschil in perspectief kan laten zien en eraan bijdraagt dat mijn vader en broer hier samen mee leren omgaan. Laatst hadden we thuis de eerste preview en toen zag ik dat Tim ontroerd was en mijn vaders hand pakte, ze hebben zelfs een tijdje hand in hand zitten kijken. Ik weet niet of ik veel meer kan of mag verwachten, maar dat soort kleine stapjes is wel waar herstel begint. Vóór de documentaire was er al een aantal jaar nauwelijks contact tussen mijn vader en mijn broer.’