Twittergetreiter 

Opeens was het wereldnieuws: een clubje jonge internetjournalisten in Parijs met de naam Ligue du LOL (Laugh out Loud-club) zou vrouwen online hebben gepest en belachelijk gemaakt, vooral in de periode van 2008 tot 2012. ‘Facebookgroep van Franse journalisten viel jarenlang vrouwen lastig,’ kopte The New York Times. Andere media, waaronders The Guardian, spraken van ‘het #MeToo van de Franse media’. De vonk van de affaire was een artikel van 8 februari 2019 in het dagblad Libération waarin de factcheckdienst van de krant een lezersvraag behandelde: ‘Heeft de Ligue du LOL echt bestaan en feministen lastiggevallen op sociale media?’ Ja, concludeerde het artikel. ‘Ik en andere feministen waren op Twitter jarenlang het doelwit van deze Parijse mannetjes,’ verklaarde de feministische auteur Daria Marx.

Het ging in haar geval ook over haar gewicht. ‘Ik was dik, dus ik moest mijn mond houden.’ De getuigenis van journalist Nora Bouazzouni sloot daar naadloos bij aan. ‘Ze waren echt afgrijselijk op Twitter,’ zei Bouazzouni tegen Libération. ‘Ik ben ook lastiggevallen, met fotomontages, gifjes van pornoplaatjes met mijn hoofd erop geplakt en anonieme mails vol beledigingen.’ Een paar dagen later publiceerde een blogger op Twitter een lijst van 35 namen van de leden van de Facebookgroep. Twee minuten later haalde hij hem weer weg, maar inmiddels lagen de namen al op straat. Toen begonnen de koppen te rollen: de journalisten Vincent Glad en Alexandre Hervaud verloren hun werk bij Libération, Stephen des Aulnois trad af als hoofdredacteur van website Le Tag Parfait, David Doucet werd ontslagen als webchef bij Les Inrocks. Tegelijkertijd kregen de journalisten op sociale media een lawine van verwensingen en doodsbedreigingen over zich heen. Anderhalf jaar later zitten Glad en Hervaud nog altijd werkloos thuis. Geen krant of tijdschrift wil meer met hen werken. Die straf is disproportioneel vinden de voormalige Libération-journalisten. Ze noemen de affaire een voorbeeld van een onlinelynchpartij waarbij de feiten er amper toe deden. 

Hoewel ze vorig jaar nog excuses maakten, betogen de journalisten nu dat de Franse media geblunderd hebben bij Ligue du LOL-affaire. Zo schreef Glad begin dit jaar in een artikel op medium.com dat allerlei beledigende tweets ten onrechte zijn toegeschreven aan de Ligue du LOL. Volgens Glad waren de Franse media zo in de greep van #MeToo dat er sprake was een ‘collectieve hallucinatie’. Hij noemt de affaire ‘een gevaarlijk precedent, dat van de wraakzuchtige menigte de hoogste rechter maakt.’ Hoe zit het nu: is de affaire het Franse #MeToo of een voorbeeld van een feitenvrije heksenjacht?

De VPRO Gids benaderde meerdere oud-leden van de Ligue du LOL en verschillende personen die zich als slachtoffer van de club beschouwen. Slechts één betrokkene wilde praten: Alexandre Hervaud, die in februari 2019 werd ontslagen door Libération. Nu eist hij 225.000 euro schadevergoeding van de krant. Op 5 november doet de rechter uitspraak. ‘De Ligue du LOL-affaire is het grootste fiasco in de Franse media sinds jaren,’ zegt de journalist via Skype. ‘Er is storytelling toegepast waarbij de feiten er niet meer toe deden. Het artikel waarmee alles begon was in twee dagen in elkaar gedraaid door een journalist die het Twitter van die dagen helemaal niet kende. Hij heeft later in een interview toegegeven dat hij 48 uur voordat hij zijn artikel afrondde nog nooit van de Ligue du LOL had gehoord. Maar zijn artikel heeft tientallen levens verwoest.’

Volgens Hervaud weerspiegelt de Ligue du LOL-affaire de confrontatie van twee tijdvakken in de geschiedenis van het internet. ‘Toen was alles op Twitter té luchtig, nu is alles té politiek geworden. Het Twitter van 2009 tot 2010 is veroordeeld door het Twitter van 2018 tot 2019.’

Begin vorig jaar vertelde Hervaud in het artikel van Libération over de groep: ‘We maakten er grappen, de gewoonste zaak van de wereld. Er is binnen de groep nooit sprake geweest van een antifeministische obsessie. Onze spot richtte zich op alles en iedereen.’

Maar zo werd de groep niet ervaren door de buitenwereld. Libération sprak een tiental vrouwen, die zeiden dat de leden van de groep ook openlijk op Twitter mensen bespotten. Ze hadden vaak duizenden volgers, die er nog een schepje bovenop deden. ‘Die lui dachten grappen te maken, maar ze maakten ons het leven zuur,’ vertelde een journalist aan de krant.

Hervaud ziet dat anders. ‘De mythe is dat een boys club van witte journalisten actief was op sociale media om vrouwen en minderheden te treiteren. Maar er zijn twee dingen door elkaar gehaald: aan de ene kant de 35 leden van de Ligue du LOL, een privégroep op Facebook, waartoe niet alleen journalisten behoorden en waarvan een kwart vrouw was. En aan de andere kant duizenden ‘loleurs’ die hetzelfde soort humor op Twitter praktiseerden. Het was de tijd van wat sociologen de LOL-cultuur noemen, en die was juist niet gericht tegen minderheden, maar antiautoritair van aard. We bespotten vooral veel witte mannen op hoge posities.’

Die nuance is volgens Hervaud door de #MeToo-bril uit het oog verloren. ‘Na de Weinsteinaffaire in de VS waren veel Franse redacties op zoek naar verhalen die een Franse versie van #MeToo konden opleveren, bij voorkeur in het wereldje van de media. En de media wilden intern korte metten maken met seksisme, laten zien dat ze niet achterbleven in de feministische cultuuromslag. Dat was op zich een goede ontwikkeling, maar wij zijn daarbij als zondebokken gebruikt.’

Ja, erkent Hervaud, er werden veel grappen gemaakt bij de Ligue du LOL. En niet alleen binnen de groep. De leden waren ook actief op Twitter, waar ze andere gebruikers regelmatig bespotten. Maar dat moet je volgens de journalist in de context zien van de vroege Twitterdagen. ‘Twitter was in die tijd voor veel mensen een schoolplein, een ludieke omgeving. Voor hen draaide het allemaal om humor, ironie en cynisme. Maar aan andere kant waren er mensen voor wie Twitter het echte leven was.’

Daarmee bedoelt Hervaud mensen als blogger Mélanie Wanga, een van de mensen die de Ligue du LOL begin 2019 fel veroordeelden. Als zwarte vrouw, zei ze in een interview met Mediapart, kreeg ze door de pesterijen van de Ligue du LOL de indruk dat ze in de Franse media niet welkom was: ‘Ik schreef over feminisme en antiracisme. Het was een andere tijd, een concept als blackface was minder bekend. Het is ontwrichtend als er dan een journalist komt die zegt dat je debiel bent.’

Ook schrijver en YouTuber Florence Porcel zei getraumatiseerd te zijn door de Ligue du LOL. Zo werd ze eens gebeld over een baan bij Canal+. Porcel reageerde enthousiast. Maar het was een grap, en een opname van het telefoontje werd online gezet. Porcel schaamde zich dood. De grappenmaker was David Doucet, lid van Ligue du LOL. Inmiddels hebben ze het uitgepraat, schreef Porcel in een terugblik op de affaire die ze in maart op medium.com publiceerde. ‘De affaire van het telefoontje is wat mij betreft afgesloten. Ik heb vergeven, om verder te kunnen.’ Verder schreef Porcel dat Doucet en de zijnen nu een koekje van eigen deeg hebben gekregen. ‘Ze weten nu wat wij in die jaren hebben meegemaakt. Dat heeft hun blik op de wereld, op de ander en op henzelf veranderd.’

Hervaud erkent dat. ‘Ik ben me nu beter bewust van de impact van een tweet en weet nu wat het is om online gelyncht te worden. Ik ben altijd iemand geweest die de clown uithing op school, die hield van zwarte humor. Maar een goede grap kan toch wat minder leuk blijken dan je dacht, of ronduit kwetsend. In mijn mea culpa heb ik vorig jaar al erkend dat ik misschien heb bijgedragen aan een giftig klimaat. Maar de Ligue du LOL is door de mediahype van vorig jaar in dezelfde kaartenbak beland als Dominique Strauss-Kahn en Harvey Weinstein: mensen die vrouwen hebben verkracht, aangerand of lastiggevallen in het echte leven. En dat is van een heel andere orde.’

Dat is Porcel met hem eens. ‘Deze affaire is in geen geval een Weinsteinaffaire,’ schrijft ze in een korte reactie aan de VPRO Gids. ‘Maar de slachtoffers kampen nog steeds met de gevolgen van hun daden.’ Verder verwijst ze naar haar artikel op medium.com, waarin ze schreef: ‘Het probleem van de affaire is dat de slachtoffers veel geleden hebben. Maar de loleurs waren voor het merendeel gewoon onbesuisde jongemannen zonder empathie die Twitter als een soort Wilde Westen zagen en lekker losgingen. En daarbij waren ze zich meestal niet bewust van de verwoestende effecten van hun gedrag.’

Ook twitteraar Cattnat schreef een jaar na de wereldwijde mediastorm nog een lange beschouwing over de affaire. ‘Wat telt is hoe de slachtoffers het ervaren hebben,’ vindt Cattnat, die in de LOL-jaren heel actief was op Twitter. ‘Maar,’ schrijft ze op haar blog heavencanwait.fr, ‘de verantwoordelijkheid is collectief. 33 jongens bepalen niet hoe het gaat op Twitter. Het zijn de honderden volgers die het verschil hebben gemaakt.’

Verder is volgens Cattnat van belang dat Twitter de slachtoffers reduceert tot ‘een fotootje en woorden’. Ook al zaten er echte mensen achter, op sociale media waren het digitale personages, ‘zonder lichaam, zonder verleden, zonder werk, zonder familie’. In die zin is het medium zelf schuldig, volgens Cattnat. ‘Als je mensen ontmenselijkt, kun je het ergste verwachten.’