Joris van Casteren dook in de dagboeken van honderden onbekende Nederlanders

Naar verluidt was het de Italiaanse acteur en schrijver Saverio Tutino die als eerste de waarde inzag van de aanleg van een nationaal dagboekarchief. Zijn opvatting: het zijn vooral de zogenaamd belangrijke personen en gezagsdragers die de geschiedenis bepalen. Hierdoor raakt het perspectief van het gros van de mensen, dat zich doorgaans totaal anders verhoudt tot de algemeen bekende historische gebeurtenissen, onderbelicht of gaat zelfs verloren.

‘Tutino heeft gelijk,’ schrijft Joris van Casteren in zijn nieuw boek De mensheid zal nog van mij horen (De Bezige Bij). ‘Mensen houden zich het grootste deel van hun bestaan bezig met volstrekt andere, doorgaans onbekende zaken. Dat verborgene vormt het ware leven, de eigenlijke geschiedenis van de mensheid.’ Van Casteren dook vijf jaar lang in de dagboeken van honderden onbekende Nederlanders die worden bewaard in het Nederlands Dagboekarchief (nda) van het Meertens Instituut in Amsterdam. In zijn boek wekt hij de stemmen van velen van hen tot leven tot een tragikomisch ensemble.

Zo is daar Eva Koning, een getraumatiseerde getrouwde vrouw die in het fictieve personage Marleen Spaargaren uit de boeken van Jan Mens haar ‘echte’ moeder meent te hebben gevonden en er ’s nachts op uittrekt om apotheken te overvallen. Of neem ‘onzichtbare modelburger’ Wim de Vries, een verpleegkundige die zich geregeld een ‘roeibootje’ op de stemmingen van zijn vriendin Dora voelt, maar het niet durft uit te maken. In zijn dagboek schrijft hij: ‘Haar leven overstijgt bijna nooit het banale en het alledaagse’.

Wim de Vries schreef gedurende zijn leven maar liefst 179 dagboeken vol en geldt daarmee ‘als een hooggebergte’, schrijft van Casteren. Het zijn deze compulsief-obsessieve schrijvers die de schrijver-journalist het meest interesseren. De mensen die ‘zonder dagboek niet konden bestaan’, zich in de wereld onbegrepen voelden en al schrijvend vurig hoopten ergens op een geestverwant te stuiten.

Als lezer begrijp je al gauw waarom deze onbekende levens vol heimelijke verlangens, wonderbaarlijke wendingen en anticlimaxen op Van Casteren een verslavende werking hadden. Dik 350 pagina’s nam hij ervoor om het resultaat op te tekenen van zijn exercitie, die onder meer leidde tot een ontmoeting met Eva Koning (‘Eva Koning leeft!’) en de broer van Wim de Vries. Op zondag 8 september vertelt hij erover in VPRO Boeken. Daar is ook Libriswinnaar Mariken Heitman te gast. In haar nieuwe roman De mierenkaravaan dreigt een haas het broze evenwicht in de groentetuin van tuinder Kiek danig te verstoren.