‘Het is mijn stellige overtuiging dat op geweld niets duurzaams kan worden gebouwd,’ schreef Mahatma Gandhi in 1928. Schrijver Lodewijk van Oord citeert de vreedzame activist die tegen de Britse koloniale overheersing in opstand kwam in zijn boek Protesteren voor beginners. Over verzet en rebellie.
Gandhi was dus een voorstander van geweldloosheid. Van Oord – zondag 16 maart te gast bij VPRO Boeken – vraagt zich af: hoe werkt geweldloos verzet eigenlijk? En wat gebeurt er als er wél geweld wordt gebruikt? Aan de hand van talloze voorbeelden uit de geschiedenis en eigen bespiegelingen analyseert Van Oord hoe het kan dat de ene protestbeweging succesvol is en de andere niet.
Het boek is het interessantst als Van Oord ingaat op de protestbeweging die ongeveer een jaar geleden het nieuws domineerde: de studentendemonstraties tegen het Israëlische geweld in de Gazastrook. Wereldwijd eisten studenten dat hun universiteiten de financiële en academische banden met Israëlische universiteiten verbraken om niet medeplichtig te zijn aan de genocide in Gaza. Sommige studenten bezetten campussen, waarna de universiteitsbesturen politie op hen afstuurden. In Nederland waren alle ogen dagenlang gericht op de demonstraties op de Universiteit van Amsterdam en de daarop volgende gewelddadige ontruiming van de studenten.
Van Oord is uit op een beter begrip van de dynamieken die ontstonden tussen de betogers en de heersende macht. Genuanceerd en diepgravend ontleedt hij welke factoren er meespeelden in de gebeurtenissen. Hoe effectief waren de acties van de studenten? En die van de bestuurders?
Hij beschrijft dat de studenten lange tijd vreedzaam waren maar van meet af aan werden tegengewerkt: ze werden als onwetend, elitair of antisemitisch weggezet en hun leuzen werden gecriminaliseerd. Dat alles leidde ertoe om geweld tegen dit ‘tuig’ te rechtvaardigen – de ME ramde op de barricades in en arresteerde hardhandig honderden betogers.
Toen er eenmaal geweld tegen hen was gebruikt, nam de geweldsbereidheid van de studenten toe en kon het zover komen dat bijvoorbeeld een student stokken gooide naar ME’ers. Hier kreeg zij recentelijk een celstraf van twee maanden voor.
Afgelopen weken verscheen een rapport dat concludeert dat het UvA-bestuur rondom deze demonstraties geen effectieve de-escalerende maatregelen heeft genomen. Van Oord komt in zijn boek tot dezelfde conclusie: ‘Geweld leidt altijd tot meer geweld. Het lijkt mij een reden voor de autoriteiten om het geweldsmonopolie met radicale terughoudendheid te hanteren.’