65 jaar Filmacademie: van speeltuin tot vakschool

De belangrijkste kweekvijver voor Nederlands filmtalent bestaat jaar 65 jaar. Het jubileum is aanleiding voor het filmprogramma VPRO Cinema Extra om een volledige special aan de Nederlandse Filmacademie te wijden. In de uitzendingen gaat presentator Noa Johannes met succesvolle oud-studenten in gesprek over hoe deze opleiding hen gevormd heeft en aansluitend worden enkele van de beste afstudeerfilms vertoond die door de jaren werden afgeleverd.

In aanloop naar deze aflevering sprak VPRO Cinema eind november af met de regisseurs en Filmacademie-alumni Mijke de Jong (65) en Giancarlo Sánchez (37), die ook te gast zijn in VPRO Cinema Extra. We vroegen hen naar hun ervaringen op de Filmacademie, het huidige Nederlandse filmlandschap en de toekomstperspectieven voor jonge Nederlandse regisseurs.

Beide filmmakers verdienden hun sporen met Nederlandstalig drama: in haar ruim dertig jaar lange carrière maakte De Jong onder meer de prijswinnende speelfilm Layla M. (2016), het relatiedrama Tussenstand (2007) en het aangrijpende familieportret God Only Knows (2019). Sánchez werd vooral bekend als regisseur van de gelauwerde misdaadseries Mocro Maffia (2018-2022) en Santos (2023) en daarnaast was hij een van de breinen achter de eigenzinnige onlinecomedyreeks Joardy Season (2018-2021).

‘Ik had een geweldige tijd op de academie,’ vertelt Mijke de Jong, die eind jaren zeventig startte met de opleiding. ‘We waren met ongeveer honderd studenten, het was één grote speeltuin. Eigenlijk rommelden we maar wat aan, al kregen we wel gastlessen van [cameraman, red] Robby Müller. Van formats of doelgroepen had ik nog nooit gehoord, maar ik heb wel leren kijken. Je noteerde ideeën voor een film simpelweg op een A4’tje, vervolgens haalde je een camera en dan ging je gewoon filmen.’

Amsterdam was in die jaren het bruisende middelpunt van de kraakbeweging, waar De Jong deel van uitmaakte. Ze was aanwezig bij protesten in de stad, maar ook op school lieten zij en haar medestudenten zich horen. ‘Als we het ergens niet mee eens waren, lieten we ons insluiten en verfden we ’s nachts de kantine blauw,’ lacht ze. ‘Je kreeg in die tijd als maker enorm veel vrijheid om je eigen stem te ontdekken.’

Door de jaren heen is dat behoorlijk veranderd, constateert De Jong. ‘Ik geef nu zelf ook les op de Filmacademie en ik zie dat studenten veel meer onder druk staan dan in mijn tijd het geval was. Ergens is dat ook niet zo vreemd, want het vakgebied heeft zo veel veranderingen ondergaan. Nu heb je te maken met streamingdiensten en andere nieuwe formats. Toen ik studeerde was de academie bovendien een auteursopleiding. Inmiddels is het een echte ambachtsschool geworden met allerlei verschillende studierichtingen die kleine eilandjes vormen.’

‘Het is nu veel meer een geoliede machine,’ beaamt Giancarlo Sánchez, die in 2010 aan het eerste jaar begon. ‘Als je het bijvoorbeeld vergelijkt met buitenlandse filmopleidingen is het eigenlijk uitzonderlijk wat er op de Nederlandse Filmacademie gebeurt. Je hebt hier studio’s, er is veel apparatuur beschikbaar en je krijgt heel doelgericht les. In plaats van dat je na je studie pas bepaalt of je bijvoorbeeld cameraman wordt of gaat werken in geluid of production design kun je daar tijdens de opleiding al voor kiezen. Die mogelijkheid om je te specialiseren, dat is zonder meer een luxe.’

Toen Sánchez toegelaten werd tot de Filmacademie was Mijke de Jong een van de examinatoren. Het was de derde keer dat hij zich aanmeldde voor de opleiding, daarvoor werd hij tweemaal afgewezen. Bij die eerdere pogingen had hij videoclips ingeleverd die hij had gemaakt voor Nederlandse rappers, zoals Adje en Hef. ‘Ik werd maar niet aangenomen, dus blijkbaar deed ik iets verkeerd. Op een gegeven moment realiseerde ik me dat ik zelf echt een verhaal moest vertellen.’ Sánchez stak veel spaargeld in de film waarmee hij er uiteindelijk wel in slaagde om aangenomen te worden. ‘Het was een soort nepdocumentaire over jongens die geobsedeerd raken door wapens,’ licht hij toe.

‘Een erg leuke film,’ oordeelt De Jong. ‘Ik vond ook meteen dat je aangenomen moest worden. Bij de studenten lette ik er vooral op of ze authentiek en eerlijk waren. Dat jij een heel erg grote passie voor film had was me trouwens al snel duidelijk.’

Na de Filmacademie kostte het Sánchez weinig moeite om aan werk te komen. Hij maakte Horizon, een televisiefilm die onderdeel was van One Night Stand, een project dat beginnende regisseurs en scenaristen de kans bood een korte film te maken om zo hun talent verder te ontwikkelen. De film won het Gouden Kalf voor beste televisiedrama, waarna hij werd gevraagd voor Mocro Maffia. Ook bij De Jong ging het min of meer vanzelf. ‘Ik kon direct aan de slag,’ vertelt ze. ‘Maar in mijn tijd was er ook veel meer geld beschikbaar voor film. Tegenwoordig is het veel moeilijker om aan de bak te komen. Dat zie ik ook bij de studenten: ze zijn onzeker omdat ze niet weten wat hun te wachten staat als ze de opleiding afgerond hebben.’

‘Daarnaast zie ik de laatste jaren dat de commercie in toenemende mate de artistieke ambities van makers opeet,’ vult Sánchez aan. ‘Er wordt in Nederland volgens mij meer gemaakt dan ooit, maar de producties moeten steeds sneller af zijn en voor relatief weinig geld worden gemaakt. Er is nauwelijks tijd en ruimte voor reflectie, voor het creëren van kunst. Iedereen is gericht op het maken van iets wat goed scoort. Een gok nemen en eens iets totaal anders doen, met het risico dat niemand erop zit te wachten, dat lijkt niemand in Nederland meer te durven.’

Een tijdje geleden werd De Jong gevraagd om mee te werken aan een serie. ‘Toen kreeg ik een lijstje met acteurs waaruit ik mocht kiezen voor de hoofdrollen. Die waren geselecteerd op basis van behaalde successen. Acteurs die dus hoog waren geëindigd in de algoritmes. Daar schrok ik wel echt van.’ Sánchez: ‘Filmmaken is heel corporate geworden. En de poortwachters zijn veranderd in een soort makelaars.’

Het wordt dus tijd dat de makers zelf weer initiatief nemen, meent Sánchez. ‘Of dat nu moeilijk is of niet en of het nu gebeurt met of zonder een groot platform, regisseurs moeten weer originele dingen gaan maken die mensen raken. We moeten ons niet meer laten tegenhouden door externe factoren. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, omdat film een collaboratieve kunstvorm is waarvoor altijd een financiële injectie vereist is. Toch moeten we dit op de een of andere manier wel zien te doorbreken als we impactvolle films willen blijven maken.’

‘En steun en help elkaar daarbij,’ voegt De Jong eraan toe. ‘Moedig ook andere filmmakers aan om hun verhalen te vertellen. Er zal ongetwijfeld weer een tijd aanbreken waarin er wel veel kansen zijn, want alles gaat in golfbewegingen. En filmmaken is en blijft een van de leukste dingen die je kunt doen. Het is echt een wereldvak.’