Hard Truths is geen gemakkelijke film, maar wel levensecht

Pansy: ‘Ik ga naar buiten en dan gebeuren er dingen.’

Chantelle: ‘Wat voor dingen?’

Pansy is even stil.

Pansy: ‘Mensen. Ik haat ze. Van die vrolijke, grijnzende mensen.’

En Pansy maakt geen grap. Ze haat mensen echt. Elke ochtend wordt ze schreeuwend wakker. Niet uit een nachtmerrie, maar omdat ze weer aan een nieuwe dag moet beginnen. Pansy is depressief. Waarschijnlijk haar hele leven al. Ze is inmiddels 57 jaar oud en toen ze jong was, was er nauwelijks aandacht voor geestelijke gezondheid. Toen was het devies: mond houden en doorgaan. En dat heeft ze al die jaren gedaan. Ze is zelfs getrouwd en heeft een jongvolwassen zoon. Maar als we het gezinnetje in Mike Leighs nieuwe film Hard Truths leren kennen, zien we twee murw gebeukte mannen die Pansy zo veel mogelijk proberen te ontwijken, waardoor Pansy zich nog eenzamer voelt.

De enige die haar soms kan bereiken is zus Chantelle, die in bijna alles haar tegenbeeld is. Opgewekt, goedlachs en moeder van twee dochters die – in tegenstelling tot Pansy’s nog thuiswonende zoon – snel carrière maken.

Hard Truths is, zoals de titel al belooft, geen gemakkelijke film. Pansy’s constante woede is maar moeilijk te verdragen. Ook voor actrice Marianne Jean-Baptiste, die Pansy speelt, was het een zware rol. In interviews herinnerde ze zich de eerste keer dat ze de film zag. ‘Dat kwam hard aan, het was bijna traumatisch. Het nam me mee terug naar Pansy en haar pijnlijke reis. Ik keek naar haar en dacht: o god, iemand gaat haar slaan. Laat niemand haar slaan! En dat terwijl ik wist dat niemand haar ging slaan, want ik heb al die scènes zelf gespeeld. Maar toch was ik doodsbang voor haar.’

In de film is Pansy niet alleen voor Jean-Baptiste levensecht, ook als kijker geloof je haar volledig en ontdek je gaandeweg iets van de angst en het verdriet die achter haar woede en negativiteit schuilgaan. Daarmee wordt Pansy niet per se sympathiek, maar ze wordt ook nooit een karikatuur.

Dat is in de eerste plaats natuurlijk de verdienste van actrice Marianne Jean-Baptiste, maar het heeft ook te maken met de werkwijze van de nu 82-jarige Brit Mike Leigh, regisseur van onder meer Naked (1993), Secrets & Lies (1996), Vera Drake (2004) en Another Year (2010).

Leigh is namelijk bekend, en berucht, om zijn manier van films maken. Hij verzamelt eerst een handvol acteurs om zich heen en begint dan aan de hand van een bepaald uitgangspunt met hen te improviseren. Pas tijdens die maandenlange improvisaties begint zich het verhaal af te tekenen en wordt duidelijk wie de centrale personages in zijn film worden. Dit betekent dat rollen aanzienlijk groter of kleiner kunnen worden dan je als acteur vooraf misschien gedacht had. Je weet bij Leigh als acteur dus nooit wát je precies gaat spelen of hoe groot je rol zal zijn.

Marianne Jean-Baptiste (1967), die ook al meespeelde in Leighs prachtige en veelbekroonde familiedrama Secrets & Lies – een rol die haar een Oscarnominatie zou opleveren – wist dus waar ze aan begon. Al was de kans dat haar bijdrage zou uitdraaien op een bijrol niet groot. Leighs uitgangspunt was immers ‘twee zussen die tegengestelde levens leiden’ en de regisseur had Jean-Baptiste, die na Secrets & Lies naar Los Angeles was verhuisd, speciaal voor de film naar Engeland laten komen.

Tijdens de maandenlange repetities bouwde ze met Leigh en de medeacteurs een heel leven voor Pansy. Maar zoals in alle andere films van Leigh krijgen we in Hard Truths hooguit het topje van die ijsberg te zien. De rest kunnen we voelen in de doorleefde authenticiteit van de personages.

Tot slot: dat een witte man als Leigh een film maakt over een zwarte vrouw – Pansy komt uit de Brits-Caribische gemeenschap – ligt tegenwoordig gevoelig bij sommige mensen. In een gesprek met (de zwarte) schrijver Jeremy O. Harris in het magazine Interview reageerde de Britse regisseur daarop.

Leigh: ‘Een handjevol mensen heeft me gevraagd of het niet problematisch is dat ik als oude witte regisseur werk met overwegend zwarte acteurs, wat volgens mij fucking bollocks is.’

Harris: ‘Wat inderdaad onzin is, is dat daarmee de rol van de acteurs in het hele repetitieproces weggepoetst wordt.’

Leigh: ‘Juist! En wat ik niet gedaan heb, en ook nooit zal doen, is de clichés en stereotypes over Pansy’s gemeenschap gebruiken, wat in de meeste films over zwarte personages juist wel gebeurt. Daarom vond ik het ook zo fijn om deze film te maken. Weet je, ik heb ooit in Australië een toneelstuk gemaakt over Griekse immigranten en in Londen een stuk over Joden. In Noord-Ierland heb ik een film gemaakt over katholieken en protestanten, en hoe die politiek verdeeld werden. Ik heb films gemaakt over de Britse upper class en over de arbeidersklasse, en ga zo maar door. Uiteindelijk gaat het mij alleen om de mensen.’

En bij Leigh zijn dit meestal dan wel geen ‘vrolijke, grijnzende mensen’, maar het zijn wel altijd echte mensen.