Die Kaiserin: de derde Sisi-verfilming in korte tijd

‘Alsjeblieft, hou op. Ik krijg geen lucht.’ Met een benauwd gezicht kijkt Elisabeth in Beieren (Devrim Lingnau) in de tweede aflevering van de nieuwe Netflixserie Die Kaiserin smekend naar haar hofmeesteres. Die kijkt tevreden en antwoordt: ‘Dan zit het goed.’ Sisi, zoals haar familie haar liefkozend noemt, is net verwelkomd aan het hof in Wenen en haar gloednieuwe hofdames kijken glimlachend toe hoe de aankomende keizerin in een korset wordt gesnoerd. Steeds strakker.

Terwijl Elisabeth naar adem hapt, drinken haar hofdames een kopje thee en eten een koekje. Het zijn de eerste tekenen dat het bestaan voor de piepjonge hertogin uit Beieren in Wenen een stuk benauwender zal worden dan haar leven tot dan toe is geweest.

Het verhaal van de keizerin van Oostenrijk en koningin van Hongarije, die als vijftienjarige het hart van keizer Frans Jozef I wist te veroveren, ook al was hij voorbestemd voor haar oudere zus, spreekt tot de verbeelding. Dat doet het al sinds actrice Romy Schneider haar midden jaren vijftig vertolkte in Sissi, het eerste deel van Ernst Marischka’s inmiddels klassieke trilogie over de keizerin die veel mensen nog steeds jaarlijks rond kerst kijken. Toch kunnen we momenteel spreken van een opvallende Sisi-opleving.

In een jaar tijd zijn maar liefst twee televisieseries en een film over haar leven verschenen. De eerste serie, het Duits-Oostenrijkse Sisi (te zien op NPO Start), ging vorig jaar van start en er is al een tweede seizoen aangekondigd. De film Corsage, van regisseur Marie Kreutzer, kwam eerder dit jaar uit en is de Oostenrijkse inzending voor de Oscars. En sinds kort doet ook Netflix een duit in het zakje met het Duitse Die Kaiserin.

Alle drie de producties kijken met een vrij hedendaagse blik naar het leven van keizerin Elisabeth. De zoete romantiek van de Romy Schneider-films – die overigens erg ver van de tragische werkelijkheid af stond – is verruild voor een keizerin die masturbeert (Sisi, Corsage), rookt (Die Kaiserin, Corsage) en zelfs heroïne gebruikt (Corsage).

De twee series vertonen nog de meeste overeenkomsten. Al was het maar omdat ze allebei beginnen met de eerste ontmoeting tussen de piepjonge Elisabeth en Frans Jozef in Bad Ischl. Een belangrijk moment, aangezien de keizer daarna Elisabeth verkiest boven haar oudere zus Helene, met wie hij zo goed als verloofd was. Het is een ontmoeting waarvan niet precies bekend is hoe deze werkelijk is verlopen en waarover ook historici van mening verschillen. Volgens sommigen zag Frans Jozef Elisabeth door een veld rennen en werd hij op slag verliefd, alsof het een Disneysprookje was. Volgens anderen was het wat prozaïscher: Elisabeth en Helene zouden allebei een zwarte jurk gedragen hebben toen ze de keizer ontmoetten, een kleur die Elisabeth simpelweg beter stond dan haar zus.

Ook de series vliegen het cruciale moment net even anders aan. Sisi maakt er een heel avontuur van (er komen zelfs rebellen en een paardenrace aan te pas) en Die Kaiserin combineert de Disney-achtige ontmoeting (er is een gewond vogeltje in het spel) met de meer praktische zwarte-jurkenvariant uit de geschiedenisboeken. Het is een lijn die min of meer wordt doorgevoerd in de afleveringen die volgen. Beide series hebben het gegeven van het jonge meisje dat onverhoopt keizerin wordt als uitgangspunt genomen en er een eigen draai aan gegeven. Daarbij lijkt Die Kaiserin de historische feiten trouwer te volgen (bij de invulling ervan neemt men overigens wel alle vrijheid), terwijl men in Sisi de fantasie regelmatig de vrije loop laat (rebellenstrijders komen in beschrijvingen van de eerste ontmoetingen tussen Elisabeth en Frans Jozef niet voor).

In tegenstelling tot de series belicht de film Corsage niet de jonge Elisabeth en het begin van het liefdesverhaal, maar zien we de keizerin (gespeeld door Vicky Krieps) als ze net veertig is geworden. Een periode waarin de liefde tussen haar en Frans Jozef – als die ooit al zo hevig was als de Romy Schneider-films ons wilden doen geloven – al niet meer zo vurig brandt en de keizerin zwaar ongelukkig is. Gevangen in een leven dat ze nooit wilde.

Ook Corsage is geen accurate geschiedvertelling. Zo was heroïne – in de film voorgeschreven aan de keizerin als ongevaarlijke pijnstiller – bijvoorbeeld nog niet op de markt als medicijn in de tijd waarin Corsage speelt. Dat de film een moderne interpretatie van het eindeloos vaak vertelde verhaal is, wordt door regisseur Kreutzer zelfs benadrukt. Corsage heeft een hedendaagse soundtrack en wie goed oplet zal hier en daar een hedendaags voorwerp (een brandblusser, een plastic dweil) opmerken.

Desondanks lijkt de film de werkelijkheid behoorlijk te benaderen. Dat de keizerin doodongelukkig was aan het hof, een plek waar haar leven voor haar werd bepaald, is algemeen bekend. Ze was er daarom vaker niet dan wel. De onmogelijke eisen die aan haar werden gesteld, zorgden ervoor dat Elisabeth obsessief bezig was met haar uiterlijk en gewicht. Haar fitnessregime kostte haar dagelijks enkele uren. De ringen die ze voor deze oefeningen gebruikte zijn nog altijd een toeristische trekpleister in het paleis in Wenen.

In Corsage hangt de keizerin aan die ringen en weegt en meet ze zichzelf dagelijks. Als de omtrek van haar taille 45 centimeter is, vraagt ze zelfs of haar korset nog een stukje strakker kan. Van de drie titels is dit de minst romantische vertelling, een tikkeltje deprimerend zelfs. En dat komt waarschijnlijk nog het meest in de buurt van het werkelijke leven van Sisi: niet bijster romantisch, eerder tragisch.