Kei op reis

Hoe kwam u op dit idee?
Bart Eysink Smeets (1988): ‘Het idee ontstond tijdens vakantie in Drenthe toen ik in Borger het Hunebedcentrum bezocht. Bij een rondleiding werd verteld dat van sommige zwerfkeien precies te herleiden is van welke plek in Scandinavië ze komen. Als de mineralen en de steensoort overeenkomen met een bepaalde rots daar kan dat zelfs vrij exact en specifiek. Gidsgesteente heet deze tak van de geologie. Dat zette mij aan het denken. Want als die steen van huis is zou die misschien ook wel heimwee kunnen hebben. Wie weet konden we zijn thuis vinden. Een soort Spoorloos.

Eigenlijk begon het met een grapje, zo ontstaan al mijn ideeën. Toen ben ik in verschillende gemeentes een steen gaan zoeken. De meeste gemeenten wilden niet meewerken, maar Borger-Odoorn had er uiteindelijk een voor mij. Dat moest er sowieso een zijn waarvan de oorsprong bekend was en deze kwam van Åland, een Finse eilandengroep waar ze Zweeds spreken. Bovendien moest het een steen zijn waarover de gemeente een officieel besluit zou moeten nemen of die mee mocht. Je kunt ook een steen zoeken bij een boer in de wei en dan vragen of je die mag meenemen. Zegt hij: prima, neem maar mee, maar dat is niet zo leuk.’

‘Precies. Het is ook interessant om de vraag te stellen van wie de steen eigenlijk is. Die zwerfkeien zijn hier 200.000 jaar geleden gekomen en toen bestond Borger nog niet. Al net zo fascinerend is het dat er bij de gemeente iemand is die mag beslissen over het lot van die stenen. Dit project heeft wel veel meer reacties losgemaakt dan verwacht, ik heb dat ook heel erg getriggerd. Je moet het zo opzetten dat omwonenden bijvoorbeeld ook de kans hebben om in opstand te komen. Ik kreeg zelfs een mail van iemand dat ik niet voor de steen mocht beslissen.’

‘Ja, en die heeft gesproken met de steen. In eerste instantie was ik best bang dat de steen zou zeggen dat hij hier zou willen blijven, want wat doe je dan? Samen een nieuwe steen zoeken en bevragen? Ik was allang blij dat ik er een had. Maar als je zo iemand uitnodigt moet je het antwoord ook serieus nemen. Gelukkig wilde de steen wel terug.’

2000 kilogram. Dat is niet niks.
‘Speciaal voor dit transport heb ik een auto gekocht en een rijbewijs voor zware aanhangers gehaald. Die aanhanger kon 2500 kilo dragen en de auto, een 4WD mocht ongeveer 2400 kilo trekken. Ik wilde ook niet zo’n aannemers-RAM, maar een lage auto zodat de steen erbovenuit zou steken. Het geheel moest opvallen, maar mocht er niet te bedacht uitzien. Dus geen rode auto met rode aanhanger, dan wordt het Bassie en Adriaan. Alles grijs, dat voelde logisch.’

Op naar Åland dus.
‘Ik kende het ook niet. Het is net zoiets als Baskenland, met een eigen regering, politie en volkslied. En met eigen postzegels en kentekenplaten. Autonoom en redelijk dichtbij. Bovendien wonen er heel leuke mensen. Veel intellectuelen en ze spreken allemaal Engels. Laatst was het eiland nog in het nieuws bij de NOS.’

‘Nee, een veerboot van Viking Lines was voor de kust van Åland vastgelopen en maakte water. Alle passagiers moesten geëvacueerd worden. Had de steen ook kunnen gebeuren. Best een magisch idee dat deze steen de reis al een keer had gemaakt, maar dan in tegenovergestelde richting.’

‘Ja, en dat was best grappig geweest. Ik kan dat wel, maar zou dat niet doen. Natuurlijk is dit niet alleen maar een documentaire. Dit project gaat over mijn plan. Ik ben niet als journalist vanaf de zijlijn aan het observeren, maar ben een verhaal aan het vertellen. In wezen is het fictie, maar alle reacties die vervolgens om mij heen ontstaan zijn echt.’

‘Het is ook geen documentaire in de gebruikelijke zin van het woord. Dat zou het wel zijn als een documentairemaker mij zou volgen tijdens dit project. Die bekijkt mij objectief. Dat is dit niet. Ik heb het zelf gemaakt. Alle dialogen en gesprekken heb ik ook uitgeschreven als ware het een script van een theaterstuk. Ook omdat ik heel erg het gevoel heb dat ik een soort theaterstuk heb opgevoerd. De personages hadden alleen zelf niet door dat ze erin speelden, eigenlijk is het een beetje de omgekeerde wereld. Het is een soort straat- of snelwegtheater, maar geen van de kijkers heeft er een kaartje voor gekocht en niemand die langsloopt of interacteert heeft hiervoor gekozen toen ie ’s ochtends uit bed kwam.’

‘Dat is ook de lol, en daarom is het goed dat er film van is en niet alleen een foto van de steen hier en daar.’

De douane had ook bedenkingen.
‘Ja, ook heel grappig. Ik kreeg constant dit soort cadeautjes voor de film en zo gek als de realiteit krijg je het nooit. Er gebeuren steeds nieuwe dingen als je wat aandacht durft te trekken en ervoor openstaat. Het grootste cadeau kreeg ik onderweg. Toen ik met de steen vertrok waren daar nog niet veel mensen tegen, maar dat veranderde de dag erna. Op weg naar Åland werd ik gebeld door een communicatieadviseur van de gemeente Borger-Odoorn. Die vertelde dat er in de gemeente nogal wat reuring was ontstaan nadat RTV Drenthe er een item aan had gewijd. Hun Facebookpagina stroomde vol met reacties van boze mensen. In dat item kwam ook een boze lokale ondernemer aan het woord, terwijl hij bij het gat stond waar de steen had gelegen. Die sprak in beeldtaal en dat was echt prachtig. Later zat hij ook nog in een talkshow.’

‘Hij zei: “Er gaan stemmen op om hem terug te halen.” Dat heb ik gehoord. Er waren ook cadeautjes die ik pas later herkende. Bijvoorbeeld dat de steen op Åland een officiële naam had gekregen, Sten Rapakivi. Bij de lokale radio dachten ze dat ik die naam verzonnen had, maar dat was gebeurd zonder dat ik het wist.’

‘Eerst wilde ik de steen Petra noemen, dat betekent rots in het Grieks. Vond ik toch iets te volks klinken. Zelfs een beetje cynisch. Dus het werd Peter. Neutraal en lekker lullig, net als Sander of Joost. Maar die naam hebben we er toch uitgeknipt, want dan zou ik ook echt moeten voelen dat ik met Peter op stap ging. Ik had wel een band met de steen, maar nog meer met het hele project. De naam Peter zou een te grote emotionele band suggereren.’

‘Heel goed. Hij is daar voorzien van een mooi bordje met een toelichting en soms sturen mensen mij selfies die genomen zijn voor de steen. Ook heb ik redelijk goed contact met iemand van gemeentewerken daar. Die rijdt er regelmatig langs en aan hem kan ik altijd vragen hoe het met de steen gaat. Leuke man met een hele werkplaats achter in zijn busje. En er is trouwens ook nog laatste nieuws.’

‘Ik kreeg bericht van de amateurfotoclub van Åland dat de steen op de voorkant van de lokale kalender van 2021 komt te staan. Waarschijnlijk heeft iemand een hele mooie foto gemaakt van de steen en daarmee de jaarlijkse fotowedstrijd gewonnen. Daar kreeg ik een mailtje over met de vraag of dat oké was. Ik dacht: ze hoeven hier geen toestemming voor te vragen, maar ik wil wel een kalender kopen. Nu sturen ze een gratis exemplaar.’