Van boek tot film: Amy Liptrot ziet de donkerste periode van haar leven terug op het witte doek

Onlangs besloot Amy Liptrot dat het tijd werd voor een brandveilige kluis om haar dagboeken in te bewaren. Niet vanwege de explosieve inhoud, maar omdat die schriften de basis vormen voor haar werk. Zonder haar dagboeken, die ze al haar hele leven bijhoudt, had ze nooit de schrijver kunnen worden die ze nu is. Haar eerste boek, The Outrun, verscheen in 2016 maar krijgt nu een tweede leven omdat het is verfilmd met Saoirse Ronan in de hoofdrol. Voor Liptrot is het een merkwaardige sensatie om te zien hoe deze wereldster een veelbewogen episode uit haar leven naspeelt.

Amy Liptrot groeide op tussen de schapen op het grootste eiland van de Schotse Orkney-archipel, waar de gierende wind vrij spel heeft en geen enkele boom het zicht op de beukende golven belemmert. Haar vader heeft zo’n ernstige bipolaire stoornis dat hij geregeld in een dwangbuis naar het vasteland moet worden afgevoerd. Tijdens een van de vele maanden waarin hij is opgenomen, vindt haar moeder steun bij een evangelisch kerkgenootschap. Vanaf dat moment draait haar leven om gebed en bijbelkringen.

De uitweer, zoals het boek in vertaling heet, verwijst naar een hooggelegen stuk kustland waar het gras altijd kort is, ‘murw van wind en stuivend zeewater het hele jaar door’. In de zomer grazen er ooien met hun lammeren, in de winter overwinteren er Schotse hooglanders. Daar kochten de ouders van Amy een boerderij, en daar telde hun rebelse dochter de dagen tot ze kon ontsnappen. Eenmaal studerend in Londen gingen alle remmen los. Dansend en drinkend vierde ze het grotestadsleven waar ze tijdens al die jaren tussen de schapen over had gedroomd. Maar waar anderen stopten, ging Amy door. Toen ze tegen de dertig liep, was ze alles kwijt: geliefde, baan en huis. De feestende twintiger die nachtenlang doorhaalde, was verworden tot een destructieve alcoholist die zichzelf keer op keer in een coma dronk. Nadat ze een intensief afkickprogramma doorliep, keerde ze nuchter maar gebroken terug naar Orkney waar ze een baantje vond bij de Vogelbescherming. In de lange, lichte zomernachten noteerde ze waar en wanneer ze het kenmerkende gekraak van de zeldzame kwartelkoning hoorde.

De uitweer is een lastig te typeren boek. Het gaat over een verwoestende alcoholverslaving, maar ook over de ruige schoonheid van het leven op een extreem geïsoleerde plek, én over de manier waarop moderne technologie dat leven beïnvloedt. Dankzij goede internetverbindingen zijn uithoeken als deze een stuk leefbaarder geworden. Op het eilandje Papay, waar nog geen zeventig mensen wonen en waar Liptrot stormachtige wintermaanden doorbrengt in haar primitieve cottage, voelt het blauwe schijnsel van haar laptop als een reddingsboei. Ze zoekt op waar de olietankers aan de horizon naartoe varen, leert hoe ze de overweldigend mooie sterrenhemel moet lezen en verdiept zich in de wonderlijke eigenschappen van het zeewier dat ze tijdens haar wandelingen aantreft.

Op datzelfde eiland zal tien jaar later een filmcrew neerstrijken om te filmen hoe Saoirse Ronan over datzelfde strand loopt, met precies dezelfde motoriek als die van Amy Liptrot. Iedere ochtend krijgt ze een linkje doorgestuurd met de opnamen die de dag ervoor gemaakt zijn. Zo ziet ze een jonge vrouw met blauw haar, gekleed in een overall, rondlopen op het erf van de boerderij waar ze opgroeide. Terwijl ze het gevoel heeft in een surrealistische spiegel te kijken, wijst haar zoontje opgewonden naar het scherm en roept: ‘Mummy!’ Maar het is mummy niet, het is Saoirse Ronan die speelt dat ze mummy is.

Acht jaar duurde het voordat de film er eindelijk was. Acht jaar waarin Liptrots leven een geheel andere wending nam. Ze keerde terug naar Londen, verhuisde ‘gedreven door eenzaamheid’ naar Berlijn, schreef een tweede boek, en vond na langdurig vruchteloos daten eindelijk de man met wie ze twee zoons kreeg. Met z’n vieren woonden ze afgelopen jaar op Papay, waar ze tien jaar geleden een fles Finse wodka op het strand vond waar nog een slokje in zat. In De uitweer schrijft ze: ‘Ik open de fles en adem de geur diep in: de holle, scherpe smaak van tienerfeestjes, plastic bekers in donkere disco’s en flessen in een steegje leegdrinken. Een impuls die trekt aan iets diep vanbinnen, iets sterks, zegt me dat ik het achterover moet slaan, vermengd met zeewater en zeemansspuug en al.’

Ze heeft dan al bijna twee jaar alle heupflacons en biertjes afgeslagen, maar de drang is nog niet verdwenen. ‘Ik ben nuchter maar wil drinken. Het is een pijnlijke paradox om mee te leven.’ Dat verhaal is al oneindig vaak verteld. Maar Liptrot deed het anders dan al die anderen. Velen werden door haar boek geholpen om nuchter te worden of het te blijven, vele anderen raakten zo in de ban van Orkney dat ze een pelgrimage ondernamen om het heilzame eilandleven zelf te ervaren.

Voor Liptrot was het een vervreemdende ervaring om de zwartste dagen uit haar leven terug te zien op een scherm. In The Guardian schreef ze erover. Hoe zij thuis de was ophing en haar zoontjes hun schoenen aantrok terwijl ergens ver weg producers bezig waren investeerders te vinden, contracten te tekenen en acteurs te casten. Hoe ze zelf het scenario schreef, en leerde dat sommige dramatische hoogtepunten uit het boek in beeld niet goed werkten. Om enige psychologische afstand te scheppen, werd Amy omgedoopt in Rona, maar in veel andere opzichten liepen fictie en werkelijkheid naadloos in elkaar over. Zo werd er gefilmd op de boerderij van haar nog altijd labiele vader, tot in zijn rommelige stacaravan aan toe. En toen er op Papay werd gezocht naar een geschikte locatie, bleek de kleine roze cottage waar Liptrot zichzelf opnieuw uitvond de enige juiste plek. Saoirse Ronan, die nooit eerder iemand had gespeeld die nog springlevend rondloopt, leerde voor haar rol hoe je lammetjes ter wereld brengt en hoe stervenskoud de Atlantische Oceaan is als je besluit erin te gaan zwemmen.

In veel scènes speelt Ronan dat ze stomdronken is, een van de moeilijkste dingen om overtuigend te acteren. Maar het moet voor Liptrot minstens zo moeilijk zijn om daarnaar te kijken in de wetenschap dat zij degene was die laveloos door het leven wankelde.

The Outrun is zo’n zeldzame film die het boek niet verpest, maar aanvult. Lees eerst het prachtige boek en ga pas daarna de film zien. Er is een scène waarin Rona op het strand toekijkt hoe een groepje vrouwen in badpak de ijskoude zee in rent. Onder hen is Amy Liptrot, drijvend tussen toen en nu, maar bovenal springlevend.