De vrouwelijke lens staat centraal in docuserie Women Make Film

Wist u dat – in weerwil van wat filmgeschiedenisboeken lange tijd beweerden – de allereerste speelfilm niet door een man maar door een vrouw werd gemaakt? Niet Le voyage dans la lune (1902) – met die capsule in het oog van de maan – van George Méliès was de allereerste fictiefilm, maar La fée aux choux (1896) van Alice Guy-Blaché. Daarin tovert een fee een hele zwik baby’s tevoorschijn uit een kolenveld.

Volgens de bevlogen Iers-Schotse filmjournalist en filmmaker Mark Cousins is het exemplarisch voor hoe vrouwen in de door mannen gedomineerde filmgeschiedenis onderbelicht zijn gebleven: ze maakten vaak andersoortige films, die lange tijd onterecht werden ondergewaardeerd. Om dat recht te zetten maakte hij de serie Women Make Film: A New Road Movie Through Cinema (2018), waarin hij zich een weg baant over de hobbelige weggetjes van de filmgeschiedenis. Op zoek naar vernieuwend werk van vrouwelijke filmmakers, dat hij puur op cinematografische merites beschouwt. Hoewel wars van generalisaties, zag hij ‘minder auto-ongelukken en gevechtsscènes’ en ‘veel meer geweldige vrouwelijke hoofdpersonages’. Zijn filmische monument is inmiddels door de European Film Academy bekroond en vanaf zaterdag 28 september bij de VPRO te zien via NPO 2 Extra.

Aan de hand van opmerkelijke filmfragmenten van 183 regisseuses leidt Cousins de kijker vlotjes door dertien decennia aan filmvernuft, thematisch gerangschikt in veertig hoofdstukjes met titels als ‘ontdekking,’ ‘liefde’ of ‘enscenering.’ Zeven actrices uit alle filmmakende werelddelen – onder wie Tilda Swinton, Jane Fonda en Bollywoodster Sharmila Tagore – spraken zijn boeiende, poëtische observaties daarbij in. Cousins weet in alle genres, stijlen, tijdperken en werelddelen verrassende filmmaaksters te vinden. De vijftien uur durende filmtrip voelt als een enthousiasmerende vogelvlucht waardoor je zin krijgt om allerlei aangestipte films integraal te gaan bekijken.

Grootste ontdekking voor Cousins was de Roemeens-Oekraïense regisseur Kira Muratova (1934-2018): ‘een visionair van het kaliber Lynch, Almodovar of Ozu’. Wie ook in de filmcanon thuishoort is de Zweedse actrice en regisseur Mai Zetterling, wier regiedebuut Loving Couples (1964) zo seksueel getint was dat zelfs Cannes de publieke vertoning ervan verbood. Cousins roemt de grote filmnoirgangsterfilms van de Noorse regisseur Edith Carlmar, die in 1949 de film Death is a Caress maakte. Over een jonge monteur die een stormachtige relatie heeft met een welgestelde vrouw. En natuurlijk de Iraanse dichter en filmregisseur Forough Farrokhzad, die met haar poëtische klassieker The House is Black (1963) over een leprakolonie de weg plaveide voor de Iraanse new wave. Bij de klassieke oorlogsfilms hoort het overdonderende The Ascent (1977) van de Oekraïense Larisa Shepitko.

De beste Nederlandse film vindt Cousins De stilte rond Christine M. (1982) van de latere Oscarwinnares Marleen Gorris, waarin een vrouw de eigenaar van een kledingzaak vermoordt als hij haar betrapt op diefstal. ‘Die heeft dezelfde kracht en nervositeit als De Palma of Scorsese. Omdat ze nooit met Hollywoodsterren werkte, was haar werk minder bekend. Maar nu, met de wijsheid achteraf, kunnen we zien hoe geweldig ze is.’