Al wat je ziet is confronterend en pijnlijk

Wat doet het met je als je van de ene op de andere dag niet meer wordt gezien, maar wel bekeken, omdat je ergens nieuw bent? Dat willekeurige mensen je op straat aanspreken, met teksten als: kun je fietsen? Woonden jullie daar in een hut? Wat spreek je goed Nederlands! Weet je hoe de deurbel werkt? Jij bent zo exotisch, waar kom jij vandaar?

De meeslepende IDFA-openingsfilm Al wat je ziet (All You See) biedt de kijker inzicht, zonder belerend te zijn. Maar confronterend en pijnlijk is deze documentaire wel. Want hoe kijken wij naar elkaar en wat zien we dan eigenlijk? Zien we niet vooral onze eigen projecties?

In de film wisselt regisseur Niki Padidar (interview)scènes met een meisje, een tiener en een vrouw af met poëtische shots, die een bevreemdende uitwerking op de kijker hebben. Een andere manier om de blik te verruimen is dat de maker bewust de namen van de drie vrouwelijke hoofdpersonen en hun achtergrond achterwege laat. Zij delen met maker en kijker hoe het voelt om hun wereld te moeten verlaten en vanaf dan terecht te komen op een plek waar ze niet meer gezien worden voor wie ze zijn (kleutermeisje: ‘Ik wil terug’). Hoe het voelt om daarmee om te gaan (tiener: ‘Hoe maak ik snel vrienden?’), en om terug te blikken op een decennialang verblijf hier in Nederland (vrouw: ‘Bij elke ontmoeting doe je weer een nieuwe auditie’).

‘Het recht om ongepaste vragen te stellen is een mechanisme dat overigens doorwerkt op andere minderheden,’ zegt Padidar. Laatst vroeg iemand op een feestje aan een homoseksuele vriend van mij: “Ben jij het mannetje of het vrouwtjein de relatie?”. Het zit ’m  in kleine dingen. Voor mijn werk wordt regelmatig een stuk van mijn biografie overgenomen. Die begint zo: Niki is een Nederlandse/Iraanse regisseur en schrijft in de derde persoon omdat dat zo hoort op websites. Haar lievelingskleur is geel. Ze houdt van rare onaangepaste mensen. Ontelbare keren heeft iemand vervolgens de tekst aangepast door “lievelingskleur geel” eruit te wippen en te vervangen door “maker gevlucht uit Iran voor de oorlog”. Terwijl ik al vijfendertig jaar in Nederland woon. Die aanpassing is niet met mij overlegd en bovendien niet relevant. Ik vind dit mechanisme – waar ook iets pervers in schuilt, omdat het voelt alsof er gedweept wordt met het vermogen om samen te werken met vluchtelingen – pijnlijk, omdat anderen bepalen hoe jij gedefinieerd moet worden.’

‘Vooroordelen en racisme zijn wijdverbreid en zitten in iedereen,’ zegt de regisseur. ‘Ook in mij. Maar dat betekent niet dat er niet een proces aan ten grondslag ligt dat wel degelijk kwalijk is. Bijvoorbeeld, “Wat spreek jij goed Nederlands” is niet complimenteus. Eigenlijk zegt die persoon: “Ik zag jou staan en dacht dat je wel slecht Nederlands zou spreken. Maar warempel, je spreekt gewoon algemeen beschaafd Nederlands!” In essentie is de uitspraak dus denigrerend. We willen allemaal doen alsof wij geen deel uit maken van het proces van (onbedoelde) discriminatie en vooroordelen. Dat een ander dit doet, en niet wijzelf. Ik ben benieuwd of mensen als ze deze film gezien hebben ook reflecteren op hun eigen rol binnen het geheel.’